Öz
The poets of Divan Literature included proverbs and idioms in their works in order to express what they wanted to say in a short and concise way, to enhance the effect of the words and to convince and warn the reader. For this reason, divans are among the important sources in terms of proverbs and idioms as well as the rich language, religion and literature material they contain. In this study, which is divided into sections, the proverbs and idioms in the divan of Shah Ismail Hatâyî (1487-1524), one of the important ruler poets of Turkish literature in the 16th century Anatolia, Afghanistan, Azerbaijan, Iraq, Syria and Turkistan fields, are emphasized. In the study, first of all, information was given about Shah Ismail's life, works, studies on these works, proverbs, which are stereotyped sayings, and idioms, which are groups of words that are generally used with metaphorical meanings to express a situation more effectively. Then, the proverbs and idioms in the divan of Shah Ismail Khatayi and identified by us were classified within themselves. Finally, the findings obtained as a result of the examination of the idioms and proverbs in the divan of Shah Ismail, which are at the forefront of the characteristics of the society to which the ruler belongs, are listed.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abik, A. D. (2004). Nevâyî'nin Üç Eserindeki Deyimlerin Farsça ile Karşılaştırılması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (1), 211-222
- Akarpınar. R. B. ve Arslan, M. (2011). Tekke-Tasavvuf Edebiyatı. Ö. Oğuz (Ed.), Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (8. Baskı 339-392) içinde. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü-I. İstanbul: İnkılâp Kitabevi
- Aksoy, Ö. A. (1995). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü-II. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
- Aslan, M. (2018). Hatâyî'nin Şiirlerinde Propagandist Nitelik. Uluslararası AFRO-Avrasya Araştırmaları Dergisi, Y. 3, S. 6, 115-135.
- Aydoğmuşoğlu, C. (2014). Safevî Devleti Tarihi. Ankara: Gece Kitaplığı.
- Çobanoğlu, Ö. (2020). Tarihte ve Günümüzde Türk Boylarının Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Efendiyev, P. (1981). Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyyatı. Bakü: Maarif Neşriyatı.
- Ekinci, M. (2004). Şah İsmail'in Mahlası ''Hataî'' Kelimesinin Etimolojisi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Y. 13, S. 13, 159-170.
- Ekinci, M. (2010). Safevî Devleti Hükümdarı Şah İsmail'in Şiirlerinde Hz. Hüseyin ve Kerbela. A. Yıldız ve A. Aksu (Ed.), Çeşitli Yönleriyle Kerbela (Tarih Bilimleri), C. 1 (511-516 ss.), Sivas: Asitan Yayıncılık.
- Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2020). Dîvânu Lugâti't-Türk'teki Şiirler ve Atasözleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
- Ergun, S. N. (1946). Hatayî Divanı. İstanbul: Maarif Kitabevi.
- Feridun Ahmed Bey (1274). Münşeâtü's-Selâtîn-I. İstanbul.
- Kök, A. (2022). Büyük Selçuklu Sonrası Anadolu, İran, Irak ve Kafkasya Sahası Türk Devletlerinde Devlet Yazışma Kültürü, Dili ve Üslubu, Belgeler ve Açıklamalı Dizinler. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Macit, M. (2017). Hatâyî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Olgun, İ. (1972). Farsça ve Türkçe Atasözleri ve Deyimler Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 20, 153-172.
- Özkan, F. ve Şadiyeva, G. (2003). Somatik Deyimler. Bilig, 24, 135-157.
- Sertkaya, O. F. (2011). Azerbaycan Şairlerinin Çağatayca Şiirleri (3): Nimetullah Kişverî'nin Doğu (Çağatay) Türkçesi ve Batı (Osmanlı) Türkçesi ile Nazireleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 0 (41), 67-90.
- Sinan, A. T. (2008). Deyim Kavramı Üzerine Notlar-I. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2), 91-98
- Sümer, F. (1999). Safevî Devleti'nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ulusoy, A. (1999). Şah İsmail Hatai'nin Şiirlerindeki Atasözü ve Deyimler Üzerine. Journal of Azerbaijan Studies, 2 (1), 98-107.
- Yalçın, S. K. (2012). Elazığ Ağzında Görülen Deyimler Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1 (3), 136-157.
- Yılmaz, N. (2007). Fuzûlî'nin Türkçe Divanı'ndaki ''Başına Çizginmek'' Tabirinin Türk Kültüründeki Anlamı. Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2 (4), 1095-1104.
Öz
Divan Edebiyatı şairleri, söylemek istediklerini az ve öz bir biçimde söylemek, sözün etki gücünü arttırmak ve okuru inandırıp uyarmak için eserlerinde atasözleri ve deyimlere yer vermişlerdir. Bu nedenle divanlar ihtiva ettikleri zengin dil, din ve edebiyat malzemesinin yanı sıra atasözleri ve deyimler açısından da önemli kaynaklar arasında yer almaktadır. Kendi içinde bölümlerden oluşan bu çalışmada 16. yüzyıl Anadolu, Afganistan, Azerbaycan, Irak, Suriye ve Türkistan sahası Türk edebiyatının önemli hükümdar şairlerinden biri olan Şah İsmail Hatâyî'nin (1487-1524) divanında yer alan atasözleri ve deyimler üzerinde durulmuştur. Çalışmada öncelikle Şah İsmail'in hayatı, eserleri, bu eserler üzerinde yapılan çalışmalar, kalıplaşmış özlü sözler olan atasözleri ile bir durumu daha etkili bir biçimde ifade etmek için genellikle mecaz anlamlarıyla kullanılan kelime grupları olan deyimler hakkında bilgi verilmiştir. Ardından da Şah İsmail Hatâyî'nin divanında geçen ve tarafımızca tespit edilen atasözleri ve deyimler kendi içerisinde sınıflandırılmıştır. En sonunda ise Şah İsmail'in divanında geçen ve hükümdarın mensubu olduğu topluma dair niteliklerin başında gelen deyim ve atasözlerinin incelenmesi neticesinde elde edilen bulgular sıralanmıştır.
Anahtar Kelimeler
Etik Beyan
Bu çalışmanın özgün bir çalışma olduğunu, çalışmamı hazırlarken yararlandığım bütün kaynakları etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, bilimsel atıf ilkelerine uyduğumu beyan ederim.
Destekleyen Kurum
Destekleyen bir kurum yoktur.
Teşekkür
Akademik olarak yetişmemde üzerimde emeği olan ve beni destekleyen hocalarıma teşekkür ederim.
Kaynakça
- Abik, A. D. (2004). Nevâyî'nin Üç Eserindeki Deyimlerin Farsça ile Karşılaştırılması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (1), 211-222
- Akarpınar. R. B. ve Arslan, M. (2011). Tekke-Tasavvuf Edebiyatı. Ö. Oğuz (Ed.), Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (8. Baskı 339-392) içinde. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü-I. İstanbul: İnkılâp Kitabevi
- Aksoy, Ö. A. (1995). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü-II. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
- Aslan, M. (2018). Hatâyî'nin Şiirlerinde Propagandist Nitelik. Uluslararası AFRO-Avrasya Araştırmaları Dergisi, Y. 3, S. 6, 115-135.
- Aydoğmuşoğlu, C. (2014). Safevî Devleti Tarihi. Ankara: Gece Kitaplığı.
- Çobanoğlu, Ö. (2020). Tarihte ve Günümüzde Türk Boylarının Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Efendiyev, P. (1981). Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyyatı. Bakü: Maarif Neşriyatı.
- Ekinci, M. (2004). Şah İsmail'in Mahlası ''Hataî'' Kelimesinin Etimolojisi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Y. 13, S. 13, 159-170.
- Ekinci, M. (2010). Safevî Devleti Hükümdarı Şah İsmail'in Şiirlerinde Hz. Hüseyin ve Kerbela. A. Yıldız ve A. Aksu (Ed.), Çeşitli Yönleriyle Kerbela (Tarih Bilimleri), C. 1 (511-516 ss.), Sivas: Asitan Yayıncılık.
- Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2020). Dîvânu Lugâti't-Türk'teki Şiirler ve Atasözleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
- Ergun, S. N. (1946). Hatayî Divanı. İstanbul: Maarif Kitabevi.
- Feridun Ahmed Bey (1274). Münşeâtü's-Selâtîn-I. İstanbul.
- Kök, A. (2022). Büyük Selçuklu Sonrası Anadolu, İran, Irak ve Kafkasya Sahası Türk Devletlerinde Devlet Yazışma Kültürü, Dili ve Üslubu, Belgeler ve Açıklamalı Dizinler. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Macit, M. (2017). Hatâyî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Olgun, İ. (1972). Farsça ve Türkçe Atasözleri ve Deyimler Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 20, 153-172.
- Özkan, F. ve Şadiyeva, G. (2003). Somatik Deyimler. Bilig, 24, 135-157.
- Sertkaya, O. F. (2011). Azerbaycan Şairlerinin Çağatayca Şiirleri (3): Nimetullah Kişverî'nin Doğu (Çağatay) Türkçesi ve Batı (Osmanlı) Türkçesi ile Nazireleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 0 (41), 67-90.
- Sinan, A. T. (2008). Deyim Kavramı Üzerine Notlar-I. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2), 91-98
- Sümer, F. (1999). Safevî Devleti'nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ulusoy, A. (1999). Şah İsmail Hatai'nin Şiirlerindeki Atasözü ve Deyimler Üzerine. Journal of Azerbaijan Studies, 2 (1), 98-107.
- Yalçın, S. K. (2012). Elazığ Ağzında Görülen Deyimler Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1 (3), 136-157.
- Yılmaz, N. (2007). Fuzûlî'nin Türkçe Divanı'ndaki ''Başına Çizginmek'' Tabirinin Türk Kültüründeki Anlamı. Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2 (4), 1095-1104.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Güney-Batı (Oğuz) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Ocak 2025 |
| Kabul Tarihi | 17 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 9 Sayı: 1 |
LİSANS
TÜRKLAD'ın içeriği Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. E-ISSN: 2587-1293
Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü – Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Rektörlük Yerleşkesi ELAZIĞ-TÜRKİYE / Telefon: +90 424 237 00 00 – 3525 / 3637; Belgeç: +90 424 233 00 62; elmek: uluturklad@gmail.com