Öz
Kazak tarihî jırları, Kazak tarihi ve edebiyatının önemli edebî eserlerinden biridir. Tarihî jırların çoğu Arap harfleriyle yazıya geçirilmiş ve daha sonra Kiril harfli Kazak alfabesine aktarılmıştır. Bu jırlardan Bazar Batır ve Arkalık Batır, XIX. yüzyılın Kazak toplumunun siyasi, tarihî ve sosyal durumlarını anlatan önemli metinlerdir. Bazar Batır jırı, şimdiye kadar çok az incelenen jırlardan biridir. Bu jır Arap harfli orijinal metninden Kiril harflerine aktarılmıştır. Bu aktarmada çeşitli alfabe ve dil sorunları ortaya çıkmıştır. Bunların nedeni, XIX. yüzyılda kullanılan temel bir alfabenin olmaması, alfabedeki harflerin birkaç kere değişmesi ve her yazar ve her yayınevi tarafından farklı harflerin kullanılmasıdır. Çünkü Kazak dili için kullanılan Arap alfabesi bu dildeki bazı sesleri karşılayamamıştır, birkaç ses aynı harfle gösterilmiştir. Bunun yanında, farklı sebeplerden dolayı Arap harfli metni Kiril harfine aktarmada bazı kelime değişiklikleri, bazı seslerin farklı okunması, satırların aktarılmadan bırakılması gibi sorunlar görülmüştür. Bu makalede Bazar Batır ve Arkalık Batır jırlarının Arap ve Kiril harfli metinleri karşılaştırılarak özellikleri ve farklılıkları tespit edilmiştir ve metin aktarmada karşılaşılan sorunlar incelenmiştir. İnceleme sırasında yalnızca Arap harflerinden Kiril harfli alfabeye aktarmadaki farklılıklar değil, iki alfabeyle yazılmış nüshaların yazım özellikleri de ele alınmıştır.
Bazar Batır jırının Almatı Ortalık Ğılım Kitaphanası’nın Sirek Kitaptar Korı’nda Ş.358 numarada kayıtlı olan, Bedel Tursınbayev’in yazıya geçirdiği Arap harfli metni ve yüz ciltten oluşan Babalar Sözü’nün 60. cildinde yayımlanan Kiril harfli nüshaları; Arkalık Batır jırının da Almatı Ortalık Ğılım Kitaphanası’nın Koljazbalar Bölimi’nde Ş.546 numarada kayıtlı olan, Ertay Kulsariyev’in Arap harfli metni ve yüz ciltten oluşan Babalar Sözü’nün 61. cildinde yayımlanan Kiril harfli nüshaları karşılaştırılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kazak edebiyatı Kazak dili Kazak tarihî jırlar Bazar Batır jırı Arkalık Batır jırı
Kaynakça
- Alpısbayeva K, Kaskabasov S. (2010), Babalar Sözi: Jüztomdık. Astana: Foliyant, 61 c.
- Baytursınov, A. (1992). Til Tağılımı. Almaty: Arıs.
- Kosan S., Kaskabasov S. (2010), Babalar Sözi: Jüztomdık. Astana: Foliyant. 60 c.
- Kulsariyev, E. (1938) Arkalık Batır. Almaty Bilimsel Merkez Kütüphanesi El Yazmaları Bölümü. Dosya No: Ş.546.
- Küderinova K. (2013). Kazak Jazuvının Tarihı men Teoriyası. Almaty: Eltanım.
- Mamırbekova, G. (2006). XVIII- XIX yy. Arab Jazulı Kazak Jazbalarının Grafikalık-Orfografiyalık Erekşelikteri, Almaty.
- Tursınbayev, B.(1942) Bazar Batır. Almaty Bilimsel Merkez Kütüphanesi Nadir Bulunan Kitaplar Bölümü. Dosya No: Ş.358.
Öz
Kazakh historical jırs are one of the important literary works of Kazakh history and literature. Most of the historical jırs were written in Arabic letters and later and later transcribed into the Cyrillic-based Kazakh alphabet. Of these jırs, Bazar Batır and Arkalık Batır are important texts that describe the political, historical and social conditions of the Kazakh society in the 19th century. The jır of Bazar Batır is one of the jırs that has been studied very little so far. This jır was transcribed from its original Arabic-script version into Cyrillic script. Various alphabet and language problems arose in this transfer. The reason for these problems was that there was no basic alphabet used in the 19th century and the letters in the alphabet changed several times, and different letters were used by each writer and each publishing house. Because the Arabic alphabet used for the Kazakh language could not represent to some sounds in this language, several sounds were shown with the same letter. In addition, for various reasons, problems such as some word changes, divergent readings of certain sounds, and leaving lines untranslated were observed in the transfer of the Arabic-script text into the Cyrillic script. In this article, the Arabic and Cyrillic texts of the Bazar Batır and Arkalık Batır jırs were compared, their features and differences were determined, and the problems encountered in text transfer were examined. During the examination, not only the differences in the transfer from Arabic to Cyrillic letters, but also the writing features of the copies written in the two alphabets were discussed. The Arabic-lettered text of the Bazar Batır jır, registered at number 358 in the Sirek Kitaptar Korı of the Almatı Ortalık Gılım Library, and the Cyrillic-lettered copies published in the 60th volume of Babalar Sözü, consisting of one hundred volumes, as well as the Arabic-lettered text of the Arkalık Batır jır, registered at number 546 in the Koljazbalar Section of the Almatı Ortalık Gılım Library, and the Cyrillic-lettered copies published in the 61st volume of Babalar Sözü, consisting of one hundred volumes, were compared.
Anahtar Kelimeler
Kazakh literature Kazakh language Kazakh historical jırs Bazar Batır Arkalık Batır
Kaynakça
- Alpısbayeva K, Kaskabasov S. (2010), Babalar Sözi: Jüztomdık. Astana: Foliyant, 61 c.
- Baytursınov, A. (1992). Til Tağılımı. Almaty: Arıs.
- Kosan S., Kaskabasov S. (2010), Babalar Sözi: Jüztomdık. Astana: Foliyant. 60 c.
- Kulsariyev, E. (1938) Arkalık Batır. Almaty Bilimsel Merkez Kütüphanesi El Yazmaları Bölümü. Dosya No: Ş.546.
- Küderinova K. (2013). Kazak Jazuvının Tarihı men Teoriyası. Almaty: Eltanım.
- Mamırbekova, G. (2006). XVIII- XIX yy. Arab Jazulı Kazak Jazbalarının Grafikalık-Orfografiyalık Erekşelikteri, Almaty.
- Tursınbayev, B.(1942) Bazar Batır. Almaty Bilimsel Merkez Kütüphanesi Nadir Bulunan Kitaplar Bölümü. Dosya No: Ş.358.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tarihi Kuzey Doğu Türk Dili (Harezm, Kıpçak, Çağatay) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 5 Mayıs 2025 |
| Kabul Tarihi | 18 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 9 Sayı: 1 |
LİSANS
TÜRKLAD'ın içeriği Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. E-ISSN: 2587-1293
Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü – Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Rektörlük Yerleşkesi ELAZIĞ-TÜRKİYE / Telefon: +90 424 237 00 00 – 3525 / 3637; Belgeç: +90 424 233 00 62; elmek: uluturklad@gmail.com