Öz
There are important clues about military, political and social transformations behind the fronts of the Russo-Ottoman wars. While the prisoner of war was no longer slave or criminal as a result of the Ottoman modernization efforts, it took time for this change to be understood and accepted by the Muslim community. Therefore, there were some discrepancies between official discourse and the treatment during the Russo-Ottoman wars. Furthermore, the desire to treat prisoners humanely and the necessity to prevent prisoners from escaping or gaining strategic information created a significant dilemma in the treatment. While the Ottoman administration found any communication between prisoners and Ottoman Christians risky, strict surveillance made Russian prisoners always uncomfortable. The isolation and surveillance conditions could however be relaxed under certain conditions. Contact with European diplomatic missions, some Levantine families, and non-Muslim members of the Ottoman army could make life in captivity easier. Where and how the prisoners would reside and how they would be monitored was a constant topic of discussion, but no alternative location to Istanbul could be found. This study is about captivity, which is rarely discussed in the literature of the Ottoman-Russian Wars. The article examines the life of captivity with a focus on Russian officers and discuss the changes and continuities in captivity throughout the century. For this discussion, the memoirs left by Nikolai Klement, Alexander Rozalion-Soshalsky, Alexander Dyugamel, and Vladimir Klevezal will be evaluated comparatively with Ottoman archival documents.
Anahtar Kelimeler
Russian Empire Ottoman Empire Russian Prisoner of War Law of War 19th Century
Kaynakça
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
- A.AMD 69-56, C.BH 126-6113 269-12433, C.HR 52-2584; 71-3549; 118-5887; 185-9209
- HAT 149-6292; 989-41822-E; 1008-42342; 1032-42876; 1057-43499E; 1073-43893; 1355-52977; 1363-53862
- HR.TH 71-93, HR.MKT 89-69; 108-66; 113-76; 119-85; 132-79; 195-14
- HR.SYS 1225-10; 1233-68; 1352-48; 1355-17
- İ.DH 104-5076; 288-18091; 322-20927
- İ.HR 112-5462, Y.EE 84-100, Y.PRK.HR 1-62
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Milli Savunma Arşivi (MSA)
- Kırım Harbi 4-11-39; 36-67-10; 46-1-21
- Osmanlı-Rus Harbi (1877-78) 9-0-93; 56-0-131; 66-0-17; 87-0-73; 107-0-113; 109-0-181; 133-0-251; 135-0-164
- The National Archives (TNA): WO 28-182
- Kitap ve Makaleler:
- “İzvestiya o naşıh plennıh v Konstantinopole”, Morskoy sbornik, 6 (1856): 127-129.
- “Opisanie semi-mesyaçnogo plena russkogo ofitsera v Konstantinopole.” Sbornik izvestiy otnosyaşçihsya do nastoyaşçey voynı, haz. N. Putilov, 25 (1856): 8-10.
- “Russkie plennıe v Konstantinopole i na ostrove E (Aix), vo Frantsii, v kontse 1854 goda.” Sbornik izvestiy otnosyaşçihsya do nastoyaşçey voynı, Prilojeniya haz. N. Putilov, 25 (1856): 3-4.
- [Calthorpe, Colonel Somerset]. Letters from Head-Quarters, or the Realities of the War in the Crimea. 2 cilt, Londra, 1856.
- Baudens, Lucien. On Military and Camp Hospitals and the Health of Troops in the Field. Çev. Franklin Hough. New York, 1862.
- Duberly, Mrs. Henry [Frances Isabella]. Journal Kept during the Russian War. Londra, 1855.
- Düzcü, Levent. “Osmanlı Devleti’nin Avusturyalı Savaş Esirlerine Karşı Tutum ve Politikası (1788-1793).” Tarih ve Günce. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi 8 (2021), 379-408.
- Erdem, Y. Hakan. Slavery in the Ottoman Empire and its Demise. Londra, 1996.
- Hornby, Mrs. Edmund [Emelia Bithynia Maceroni]. In and around Stamboul. Londra, 1858.
- Karakulak, Mesut. “Bir Vapurdan 93 Harbine Bakmak: Mersin Vapuru Hadisesi ve Rusya’da Osmanlı Savaş Esirleri.” History Studies 12/3 (2020): 1113-1128.
- Klement, Nikolay M. “God v plenu u Turkov.” Morskoy sbornik 28/3 (1857), Resmi olmayan kısım: 32-62.
- Klevezal, Vladimir N. “Vospominaniya voennoplennogo.” İstoriçeskiy vestnik (1901 Mart): 950-977.
- Köremezli, İbrahim. “Kırım Harbi Sırasında Rusya’daki Esir Osmanlı ve Müttefik Askerleri (1853–1856).” Belleten 77/280 (2013): 983-1030.
- Köremezli, İbrahim. “Ottoman War on the Danube: State, Subject, and Soldier (1853-1856)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2013.
- McCormick, Richard C. Visit to the Camp Before Sevastopol. New York, 1855.
- Meşçerskiy, Aleksandr V. “İz vospominaniy knyazya A. V. Meşçerskogo. Razmen plennıh v voynu 1858-1856 godov.” Russkiy arhiv 98/3 (1899): 441-504.
- Meurant, Jacques. “Anatole Demidoff pionnier de l’assistance aux prisonniers de guerre.” Préludes et pionniers: les précurseurs de la Croix-Rouge, 1840-1860. Haz. Roger Durand, Jacques Meurant, Youssef Cassis (Cenevre, 1991): 95-117.
- Milovidov, B. P. “Inostrannıe voennoplennıe i Rossiyskoe obşçestvo v godı Krımskoy voynı.” Rossiyskaya istoriya 5 (2010): 153-164.
- Milovidov, B. P. “Turetskie voennoplennıe v Rossii v 1812 g.” Voprosı istorii. 10 (2008): 91-100.
- Milovidov, B[oris] P[avloviç]. “Russkie voennoplennıe v godı Krımskoy voynı.” Vestnik molodıh uçyonıh 5 (2002): 28-36.
- Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii. Polojenie o plennıh. St. Petersburg, 1854.
- Poznahirev, V. V. “Evolyutsiya polojeniya Turetskih voennoplennıh v Rossii v kontse XVII – naçale XX v.” Elektronnıy nauçnıy jurnal Kurskogo Gosudarstvennogo Universiteta. 19 (2011), http://scientific- notes.ru/pdf/021-015.pdf.
- Poznahirev, V. V. “Turetskie voennoplennıe v Kurskoy gubernii v period Krımskoy voynı 1853-56 gg.” Kurskiy kray. Nauçno-istoriçeskiy jurnal. 126 (2010): 32-39.
- Poznahirev, V. V. “Kurskaya guberniya i Turetskie voennoplennıe voyn XIX veka.” Nauçnıye vedomosti Belgorodskogo Gosudarstvennogo Universiteta. Seriya Istoriya. Politologiya. Ekonomika. Informatika. 17 (2011): 151- 155.
- Poznahirev V. V.Turetskie voennoplennıe i grajdanskie plennıe v Rossii v 1914–1924 gg. St. Petersburg, 2014.
- Poznahirev, V. V. Ottomanskie Voennoplennıe v Rossii v period Russko-Turetskoy voynı 1877–1878 gg. St. Petersburg, 2017.
- Poznahirev V.V. Turetskie generalı i admiralı v Russkom plenu (XVIII-XX vv.). St. Petersburg, 2019.
- Rozalion-Soşalskiy, A. G. Zapiski Russkogo ofitsera, bıvşego v plenu u Turok v 1828 i 1829 godah. Harkov, 2011.
- Sandwith, Humphry. A Narrative of the Siege of Kars. Londra, 1856.
- Smiley, Will. From Slaves to Prisoners of War. The Ottoman Empire, Russia, and International Law. Oxford, 2018.
- Şakul, Kahraman. “What happened to Pouqueville’s Frenchman? Ottoman Treatment of the French Prisoners during the War of the Second Coalition (1798-1802).” Turkish Historical Review, 3 (2012): 168-195.
- Taki, Viktor. Tsar i sultan. Osmanskaya imperiya glazami rossiyan. Moskova, 2017.
- Teplov, V. Russkie predstaviteli v Tsargrade 1496-1891. St. Petersburg, 1891.
- Toledano, Ehud R. Slavery and Abolition in the Ottoman Middle East. Londra, 1997.
- Turhan, Fatma Sel. 18. Yüzyıl Osmanlı’da Savaş Esirleri. ‘Soltat Vasil Istefan, Uzun Boylu Genç Oğlandır’ . İstanbul, 2018.
- Turhan, Fatma Sel. “1788-1791 Osmanlı-Avusturya Savaşı Sırasında Alınan Savaş Esirleri Meselesi.” Studies of the Ottoman Domain, 8/14 (2018), 13-42.
- Turhan, Fatma Sel “Conversion of War Captives in the Ottoman Lands During the Eighteenth Century: Rules, Applications and Abuses”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 26/4 (2024), 524-541.
Öz
Osmanlı Devleti ve Rusya arasındaki savaşların cephe gerisi, askeri, siyasi ve sosyal dönüşümler hakkında önemli ipuçları sunmaktadır. Osmanlı modernleşme çabasının bir sonucu olarak savaş esiri, köle ya da suçlu olarak görülmezken, bu değişimin Müslüman toplum tarafından anlaşılması ve kabul görmesi zaman aldı. Bu yüzden Osmanlı-Rus savaşlarında devletin resmi söylemi ile savaş esirinin maruz kaldığı muamele arasında bazı uyumsuzluklar görüldü. Dahası esirlere insanî muamelede bulunma isteği ile esirlerin kaçmasını ya da stratejik bilgi elde etmesini engelleme zorunluluğu esirlere muamelede mühim bir ikilem oluşturuyordu. Osmanlı yönetimi esirlerin sivil halk ile iletişimini riskli bulurken, sıkı gözetim Rus esirleri daima rahatsız etti. Diğer taraftan savaş esirinin izolasyon ve gözetim şartları belli koşullar altında esnemeye de müsaitti. Avrupalı diplomatik temsilciler, bazı Levanten aileler ve Osmanlı ordusunun gayrimüslim mensupları ile temas esaret hayatını kolaylaştırabilmekteydi. Esirlerin nerede ve nasıl ikamet edecekleri ve gözetimlerinin nasıl olacağı bitmeyen bir tartışma konusu olmakla birlikte İstanbul’a alternatif bir mekân bulunamadı. Bu çalışma Osmanlı-Rus Savaşları literatürünün eksik bir sayfasını oluşturan savaş esaretini konu almaktadır. Çalışma Rus subaylarını merkeze alarak esaret hayatını ele alacak, yüzyıl boyunca savaş esirliğindeki değişim ve devamlılıkları tartışacaktır. Bu tartışma için Nikolay Klement, Aleksandr Rozalion-Soşalskiy, Aleksandr Dyugamel ve Vladimir Klevezal’in bıraktığı hatıratlar Osmanlı arşiv belgeleri ile mukayeseli olarak değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler
Rusya İmparatorluğu Osmanlı Devleti Rus Savaş Esiri Savaş Hukuku 19. yüzyıl
Kaynakça
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
- A.AMD 69-56, C.BH 126-6113 269-12433, C.HR 52-2584; 71-3549; 118-5887; 185-9209
- HAT 149-6292; 989-41822-E; 1008-42342; 1032-42876; 1057-43499E; 1073-43893; 1355-52977; 1363-53862
- HR.TH 71-93, HR.MKT 89-69; 108-66; 113-76; 119-85; 132-79; 195-14
- HR.SYS 1225-10; 1233-68; 1352-48; 1355-17
- İ.DH 104-5076; 288-18091; 322-20927
- İ.HR 112-5462, Y.EE 84-100, Y.PRK.HR 1-62
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Milli Savunma Arşivi (MSA)
- Kırım Harbi 4-11-39; 36-67-10; 46-1-21
- Osmanlı-Rus Harbi (1877-78) 9-0-93; 56-0-131; 66-0-17; 87-0-73; 107-0-113; 109-0-181; 133-0-251; 135-0-164
- The National Archives (TNA): WO 28-182
- Kitap ve Makaleler:
- “İzvestiya o naşıh plennıh v Konstantinopole”, Morskoy sbornik, 6 (1856): 127-129.
- “Opisanie semi-mesyaçnogo plena russkogo ofitsera v Konstantinopole.” Sbornik izvestiy otnosyaşçihsya do nastoyaşçey voynı, haz. N. Putilov, 25 (1856): 8-10.
- “Russkie plennıe v Konstantinopole i na ostrove E (Aix), vo Frantsii, v kontse 1854 goda.” Sbornik izvestiy otnosyaşçihsya do nastoyaşçey voynı, Prilojeniya haz. N. Putilov, 25 (1856): 3-4.
- [Calthorpe, Colonel Somerset]. Letters from Head-Quarters, or the Realities of the War in the Crimea. 2 cilt, Londra, 1856.
- Baudens, Lucien. On Military and Camp Hospitals and the Health of Troops in the Field. Çev. Franklin Hough. New York, 1862.
- Duberly, Mrs. Henry [Frances Isabella]. Journal Kept during the Russian War. Londra, 1855.
- Düzcü, Levent. “Osmanlı Devleti’nin Avusturyalı Savaş Esirlerine Karşı Tutum ve Politikası (1788-1793).” Tarih ve Günce. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi 8 (2021), 379-408.
- Erdem, Y. Hakan. Slavery in the Ottoman Empire and its Demise. Londra, 1996.
- Hornby, Mrs. Edmund [Emelia Bithynia Maceroni]. In and around Stamboul. Londra, 1858.
- Karakulak, Mesut. “Bir Vapurdan 93 Harbine Bakmak: Mersin Vapuru Hadisesi ve Rusya’da Osmanlı Savaş Esirleri.” History Studies 12/3 (2020): 1113-1128.
- Klement, Nikolay M. “God v plenu u Turkov.” Morskoy sbornik 28/3 (1857), Resmi olmayan kısım: 32-62.
- Klevezal, Vladimir N. “Vospominaniya voennoplennogo.” İstoriçeskiy vestnik (1901 Mart): 950-977.
- Köremezli, İbrahim. “Kırım Harbi Sırasında Rusya’daki Esir Osmanlı ve Müttefik Askerleri (1853–1856).” Belleten 77/280 (2013): 983-1030.
- Köremezli, İbrahim. “Ottoman War on the Danube: State, Subject, and Soldier (1853-1856)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2013.
- McCormick, Richard C. Visit to the Camp Before Sevastopol. New York, 1855.
- Meşçerskiy, Aleksandr V. “İz vospominaniy knyazya A. V. Meşçerskogo. Razmen plennıh v voynu 1858-1856 godov.” Russkiy arhiv 98/3 (1899): 441-504.
- Meurant, Jacques. “Anatole Demidoff pionnier de l’assistance aux prisonniers de guerre.” Préludes et pionniers: les précurseurs de la Croix-Rouge, 1840-1860. Haz. Roger Durand, Jacques Meurant, Youssef Cassis (Cenevre, 1991): 95-117.
- Milovidov, B. P. “Inostrannıe voennoplennıe i Rossiyskoe obşçestvo v godı Krımskoy voynı.” Rossiyskaya istoriya 5 (2010): 153-164.
- Milovidov, B. P. “Turetskie voennoplennıe v Rossii v 1812 g.” Voprosı istorii. 10 (2008): 91-100.
- Milovidov, B[oris] P[avloviç]. “Russkie voennoplennıe v godı Krımskoy voynı.” Vestnik molodıh uçyonıh 5 (2002): 28-36.
- Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii. Polojenie o plennıh. St. Petersburg, 1854.
- Poznahirev, V. V. “Evolyutsiya polojeniya Turetskih voennoplennıh v Rossii v kontse XVII – naçale XX v.” Elektronnıy nauçnıy jurnal Kurskogo Gosudarstvennogo Universiteta. 19 (2011), http://scientific- notes.ru/pdf/021-015.pdf.
- Poznahirev, V. V. “Turetskie voennoplennıe v Kurskoy gubernii v period Krımskoy voynı 1853-56 gg.” Kurskiy kray. Nauçno-istoriçeskiy jurnal. 126 (2010): 32-39.
- Poznahirev, V. V. “Kurskaya guberniya i Turetskie voennoplennıe voyn XIX veka.” Nauçnıye vedomosti Belgorodskogo Gosudarstvennogo Universiteta. Seriya Istoriya. Politologiya. Ekonomika. Informatika. 17 (2011): 151- 155.
- Poznahirev V. V.Turetskie voennoplennıe i grajdanskie plennıe v Rossii v 1914–1924 gg. St. Petersburg, 2014.
- Poznahirev, V. V. Ottomanskie Voennoplennıe v Rossii v period Russko-Turetskoy voynı 1877–1878 gg. St. Petersburg, 2017.
- Poznahirev V.V. Turetskie generalı i admiralı v Russkom plenu (XVIII-XX vv.). St. Petersburg, 2019.
- Rozalion-Soşalskiy, A. G. Zapiski Russkogo ofitsera, bıvşego v plenu u Turok v 1828 i 1829 godah. Harkov, 2011.
- Sandwith, Humphry. A Narrative of the Siege of Kars. Londra, 1856.
- Smiley, Will. From Slaves to Prisoners of War. The Ottoman Empire, Russia, and International Law. Oxford, 2018.
- Şakul, Kahraman. “What happened to Pouqueville’s Frenchman? Ottoman Treatment of the French Prisoners during the War of the Second Coalition (1798-1802).” Turkish Historical Review, 3 (2012): 168-195.
- Taki, Viktor. Tsar i sultan. Osmanskaya imperiya glazami rossiyan. Moskova, 2017.
- Teplov, V. Russkie predstaviteli v Tsargrade 1496-1891. St. Petersburg, 1891.
- Toledano, Ehud R. Slavery and Abolition in the Ottoman Middle East. Londra, 1997.
- Turhan, Fatma Sel. 18. Yüzyıl Osmanlı’da Savaş Esirleri. ‘Soltat Vasil Istefan, Uzun Boylu Genç Oğlandır’ . İstanbul, 2018.
- Turhan, Fatma Sel. “1788-1791 Osmanlı-Avusturya Savaşı Sırasında Alınan Savaş Esirleri Meselesi.” Studies of the Ottoman Domain, 8/14 (2018), 13-42.
- Turhan, Fatma Sel “Conversion of War Captives in the Ottoman Lands During the Eighteenth Century: Rules, Applications and Abuses”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 26/4 (2024), 524-541.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Savaş Çalışmaları |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 26 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 16 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 6 Sayı: 1 |
Dizinler:
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.