Öz
İlmî ve edebî çalışmalarda müellifin eserini, bir devlet adamına veya değer verdiği birine adaması anlamına gelen ithaf kavramı klasik dönem ilmî çalışmalarda iktidar ve ulema arasındaki himaye ilişkisinin önemli bir unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. İthaf olgusu devlet yöneticilerinin ilmî çalışmalara verdiği maddi-manevi desteklerin mukabilinde âlimlerden aldıkları bir çeşit hediye mesabesindedir. İthaf sayesinde âlimler devlet ricâline isimlerini ölümsüzleştirme, ilmî çalışmalara verdikleri destekleri tescilleme, ilmî çevrelerde ve dolayısıyla halk kitleleri nezdinde meşruiyet sağlama imkânı tanımaktadırlar. Bu çalışma iktidar ulema arasında himaye ilişkisine ithaf penceresinden bakmayı denemektedir. Konuyla ilgili olarak ilmî çalışmaların ve âlimlerin desteklendiği tarihsel bir bilgi olarak kabul görmüş Memlük devletinde devlet ricâline ithaf edilen eserler içerisinden Ebû Hayyân'a ait et-Tezyîl ve't-Tekmîl isimli eser seçilmiştir. Nahiv alanında meşhur bu eser, Türk kölemen askerlerin kurmuş olduğu, Mısır ve Şam bölgesinde iki buçuk asır hüküm süren bir devletin özellikle Arap dili ile ilgili çalışmalara verdiği desteği tescil etmesi bakımında önemli görüldüğü için seçilmiştir. İthaf kültürü ve edebiyatı bağlamında ele alınan eser Türk devlet yöneticilerinin Arap dil ilimlerini himayesi açısından örnek teşkil etmektedir. Çalışma neticesinde ithaf metinlerinin salt adanı yazıları olmaktan öte dönemin siyasi ortamı, devlet yöneticilerinin ulema sınıfından beklentileri ve devlet adamlarının kişisel, siyasi ve ilmî nitelikleri hakkında ipuçları barındırdıklarına dair verilere ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Askalânî, Ş. İbn Hacer. (1982). ed-Dürerü’l-Kâmine fî a’yâni mieti’s-Sâmine. Dâru’l-Maârifi’l-Osmaniyye.
- Bâbîdî, A. M. (t.y.). el-Letâif fi’l-Luğa. (Thk. A. A. Avd). Dâru’l-Fazîle.
- Bilin, A. (2021). Bahrî Memlükler Dönemi Nahiv Âlimleri. FSMVÜ Uluslararası Arap Dili Ve Edebiyatı Araştırmaları Kongresi. S. Akkuş (Ed.), Demavend.
- Bozkurt, N. (1998). Himaye. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 18, s. 56). Türkiye Diyanet Vakfı.
- Brown, M. E. (1913). Dedications. The Knickerbocker Press.
- Bulut, S. (2020). 1940 Sonrası Modern Türk Şiirinde İthaf Edilmiş Şiirler. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 37-54.
- Cevherî, Ebu'n-Nasr İ. (1987). es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa. (Thk. A. A. Attâr). Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.
- Çelik, H. A. (1990). Ebu Hayyân el-Endelüsi ve Tefsirdeki Metodu. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9, 143-190.
- Demâminî, M. B. (1983). Ta’lîku’l-Ferâid alâ Teshîli’l-Fevâid. (Thk. M. el-Müfeddâ).
- Dobra, S. (2016). Türkiye Selçuklu ve Beylikler Devrinde Kitap İthâf Etme Geleneği. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 2 (4), 107-128.
- Düzenli, A. (2021). Memlükler Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi (648-923/1250-1517) [Doktora]. Ankara Üniversitesi.
- Endelûsî, Ebû. Hayyân. (1998). et-Tezyîl ve’t-Tekmîl fî şerhi’t-Teshîl. Dâru’l-Kalem.
- Hermî, Ö. (2008). el-Muharrar fi’n-Nahv. (Thk. M. A. M. Abdussemi'). Dâru’s-Selam.
- İbn Cafer, K. (t.y.). Nakdu’ş-Şi’r. (Thk. N. A. Hafâcî). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Cinnî. (2008). el-Hasâis. (Thk. A. Hindâwî). Dâru İhyâi Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Haldun. (2009). Mukaddime (Çev: S. Uludağ). 6. bs. Dergah Yayınları.
- İbn Manzûr, M. M. (1994). Lisânu’l-Arab. Dâru Sâdır.
- İbn Ya’îş. (2011). Şerhu’l-Mufassal. 2. bs. Dâru İhyâi Kütübi’l-İlmiyye.
- İnalcık, H. (2003). Şâir ve Patron. Doğu Batı Yayınları.
- Kafes, M. (1994). Ebû Hayyân el-Endelüsî. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 10, ss. 152-153). Türkiye Diyanet Vakfı.
- Karataş, T. (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Yedigece Kitapları.
- Karataş, T. (2002). Türk Edebiyatında İthaf Terimi Hakkında Bir Araştırma. Bilig, 22, 87-108.
- Lapidus, I. M. (1967). Muslim Cities in the Later Middle Ages. Harvard University Press.
- Lev, Y. (2009). Symbiotic Relations: Ulama and the Mamluk Sultans. Mamlūk Studies Review, 13 (1), 1-26.
- Midilli, M. E. (2022). Memlük Ulemasını Mansıplar Üzerinden Çalışmak: Alimlerin Mansıplarla İlişkilerine Farklı Yaklaşımlar. B. S. Kaya (Ed.), Memlük Entelektüel Tarihine Giriş-1 (ss. 13-23). İlem Yayınları.
- Nâzıru’l-Ceyş, M. M. (2007). Temhîdu’l-kavâid bi şerhi Teshîli’l-fevâid.1. bs. Dâru’s-Selâm.
- Neysâbûrî, H. (1990). el-Müstedrek ala’s-Sahîhayn. (Thk. M. A. Atâ). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Olgun, T. M. (1994). Edebiyat Lügati. (Çev. Kürkçüoğlu, K. E.). Enderun Kitabevi.
- Özkan, H. (2024). Hocaya Adanmış Bir Ömür: İbn Hacer ve İbn Hızır Bağlamında Memlüklerde Ulema Arası Himaye İlişkileri. İslam Tetkikleri Dergisi / Journal of Islamic Review, 14 (1), 1-32. https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1341738
- Steenbergen, J. V. (2006). Order out of Chaos: Patronage, Conflict and Mamluk Socio-Political Culture, 1341-1382.
- Teftazânî, S. M. (2013). el-Mutavvel. (Thk. Hindâwî, A.). Dâru İhyâi Kütübi’l-İlmiyye.
- Yiğit, R. (2018). Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde Mısır’da Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat [Doktora]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
- Yurttutar, M. (2008). İthaf Edebiyatı [Yüksek Lisans]. Sakarya Üniversitesi.
- Yüksel, M. Ş. (2015). Din-Siyaset-Ekonomi Arasında Timurlularda “Himaye Sistemi”. Orta Asya ve Kafkasya Tarihi, 217-228.
- Ziriklî, Hayruddin. (2002). el-‘Alâm. Dâru’l-İlm li’l-Malâyîn.
THE MAMLUK PATRONAGE OF ARABIC STUDIES IN THE CONTEXT OF A LITERATURE OF DEDICATION: THE CASE OF ABŪ HAYYĀN
Öz
In classical scientific and literary traditions, dedication – whereby authors dedicate their works to prominent individuals – served as a key element of the patronage system linking scholars and the state. This practice can be viewed as a form of symbolic gift exchange, in which scholars offered dedications in return for financial and moral support. These texts enabled state officials to perpetuate their names, demonstrate scholarship support, and legitimise their status among intellectual and public audiences. This study examines the patronage relationship between the government and scholars through the lens of dedication, with a focus on the Mamluk state, where scholarly support was a prevalent phenomenon. The study examines explicitly Abū Hayyān's al-Tazyīl, a major work on Arabic grammar, dedicated to Mamluk officials. The selection of this text underscores the pivotal role of a Turkish-led regime in promoting Arabic linguistic sciences during its reign over the Egyptian region. The analysis demonstrates that dedicatory texts transcend their ceremonial function, serving as reflections of the prevailing political environment, the expectations placed on scholars, and the social, political, and intellectual qualities of the statesmen involved. Consequently, dedicatory texts emerge as pivotal sources for comprehending the intricate relationship between power, scholarship, and cultural identity in the Mamluks.
Anahtar Kelimeler
Arabic language and rhetoric dedication patronage Mamluks Abū Hayyān
Kaynakça
- Askalânî, Ş. İbn Hacer. (1982). ed-Dürerü’l-Kâmine fî a’yâni mieti’s-Sâmine. Dâru’l-Maârifi’l-Osmaniyye.
- Bâbîdî, A. M. (t.y.). el-Letâif fi’l-Luğa. (Thk. A. A. Avd). Dâru’l-Fazîle.
- Bilin, A. (2021). Bahrî Memlükler Dönemi Nahiv Âlimleri. FSMVÜ Uluslararası Arap Dili Ve Edebiyatı Araştırmaları Kongresi. S. Akkuş (Ed.), Demavend.
- Bozkurt, N. (1998). Himaye. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 18, s. 56). Türkiye Diyanet Vakfı.
- Brown, M. E. (1913). Dedications. The Knickerbocker Press.
- Bulut, S. (2020). 1940 Sonrası Modern Türk Şiirinde İthaf Edilmiş Şiirler. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 37-54.
- Cevherî, Ebu'n-Nasr İ. (1987). es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa. (Thk. A. A. Attâr). Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.
- Çelik, H. A. (1990). Ebu Hayyân el-Endelüsi ve Tefsirdeki Metodu. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9, 143-190.
- Demâminî, M. B. (1983). Ta’lîku’l-Ferâid alâ Teshîli’l-Fevâid. (Thk. M. el-Müfeddâ).
- Dobra, S. (2016). Türkiye Selçuklu ve Beylikler Devrinde Kitap İthâf Etme Geleneği. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 2 (4), 107-128.
- Düzenli, A. (2021). Memlükler Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi (648-923/1250-1517) [Doktora]. Ankara Üniversitesi.
- Endelûsî, Ebû. Hayyân. (1998). et-Tezyîl ve’t-Tekmîl fî şerhi’t-Teshîl. Dâru’l-Kalem.
- Hermî, Ö. (2008). el-Muharrar fi’n-Nahv. (Thk. M. A. M. Abdussemi'). Dâru’s-Selam.
- İbn Cafer, K. (t.y.). Nakdu’ş-Şi’r. (Thk. N. A. Hafâcî). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Cinnî. (2008). el-Hasâis. (Thk. A. Hindâwî). Dâru İhyâi Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Haldun. (2009). Mukaddime (Çev: S. Uludağ). 6. bs. Dergah Yayınları.
- İbn Manzûr, M. M. (1994). Lisânu’l-Arab. Dâru Sâdır.
- İbn Ya’îş. (2011). Şerhu’l-Mufassal. 2. bs. Dâru İhyâi Kütübi’l-İlmiyye.
- İnalcık, H. (2003). Şâir ve Patron. Doğu Batı Yayınları.
- Kafes, M. (1994). Ebû Hayyân el-Endelüsî. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 10, ss. 152-153). Türkiye Diyanet Vakfı.
- Karataş, T. (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Yedigece Kitapları.
- Karataş, T. (2002). Türk Edebiyatında İthaf Terimi Hakkında Bir Araştırma. Bilig, 22, 87-108.
- Lapidus, I. M. (1967). Muslim Cities in the Later Middle Ages. Harvard University Press.
- Lev, Y. (2009). Symbiotic Relations: Ulama and the Mamluk Sultans. Mamlūk Studies Review, 13 (1), 1-26.
- Midilli, M. E. (2022). Memlük Ulemasını Mansıplar Üzerinden Çalışmak: Alimlerin Mansıplarla İlişkilerine Farklı Yaklaşımlar. B. S. Kaya (Ed.), Memlük Entelektüel Tarihine Giriş-1 (ss. 13-23). İlem Yayınları.
- Nâzıru’l-Ceyş, M. M. (2007). Temhîdu’l-kavâid bi şerhi Teshîli’l-fevâid.1. bs. Dâru’s-Selâm.
- Neysâbûrî, H. (1990). el-Müstedrek ala’s-Sahîhayn. (Thk. M. A. Atâ). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Olgun, T. M. (1994). Edebiyat Lügati. (Çev. Kürkçüoğlu, K. E.). Enderun Kitabevi.
- Özkan, H. (2024). Hocaya Adanmış Bir Ömür: İbn Hacer ve İbn Hızır Bağlamında Memlüklerde Ulema Arası Himaye İlişkileri. İslam Tetkikleri Dergisi / Journal of Islamic Review, 14 (1), 1-32. https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1341738
- Steenbergen, J. V. (2006). Order out of Chaos: Patronage, Conflict and Mamluk Socio-Political Culture, 1341-1382.
- Teftazânî, S. M. (2013). el-Mutavvel. (Thk. Hindâwî, A.). Dâru İhyâi Kütübi’l-İlmiyye.
- Yiğit, R. (2018). Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde Mısır’da Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat [Doktora]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
- Yurttutar, M. (2008). İthaf Edebiyatı [Yüksek Lisans]. Sakarya Üniversitesi.
- Yüksel, M. Ş. (2015). Din-Siyaset-Ekonomi Arasında Timurlularda “Himaye Sistemi”. Orta Asya ve Kafkasya Tarihi, 217-228.
- Ziriklî, Hayruddin. (2002). el-‘Alâm. Dâru’l-İlm li’l-Malâyîn.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Arap Dili, Edebiyatı ve Kültürü |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 28 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 5 Nisan 2025 |
| Kabul Tarihi | 17 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 2 |
* Hakemlerimizin uzmanlık alanlarını detaylı olarak girmesi süreçte hakem ataması açısından önem arz etmektedir.
* Dergimize gönderilen makaleler sadece ön değerlendirme sürecinde gerekçe gösterilerek geri çekilebilir. Değerlendirme sürecine geçen makalelerin geri çekilmesi mümkün değildir. Anlayışınız için teşekkür eder iyi çalışmalar dileriz.