Öz
Geçmişten günümüze uzanan süreçte âşıklar ve şairler aşk, özlem, sevgi, gurbet gibi bireysel konuların yanı sıra sel, deprem, kıtlık, savaş, göç gibi toplumsal konuları eserleri aracılığıyla dile getirmişlerdir. Halkın sözcülüğünü yapan bu sanatçılar, içinde yaşadıkları topluma önderlik etme, gerçekleşen herhangi bir olayla ilgili gelişmeleri halka aktarma gibi çeşitli misyonları üstlenmişlerdir. Kahramanmaraş ili Elbistan ilçesinde doğan Ahmet Çıtak, bireysel ve toplumsal konuları eserleri aracılığıyla dile getiren ve irticalen şiir söyleyebilen şairlerden biridir. 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı öncesinde Kıbrıs Türklerinin yaşadıkları çeşitli derin acılar, Şair Ahmet Çıtak’ın eserlerinde yer alan toplumsal konular arasındadır. Makalenin amacı sözlü tarih ilişkisi bağlamında kitle iletişim araçlarının yaygın olmadığı bir dönemde âşıkların, şairlerin 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı öncesinde meydana gelen önemli gelişmeler hakkında bilgi toplama ve yayma görevini yerine getirdiğine dikkat çekmektir. Çalışmamız, şair Çıtak’ın Başvekilimiz ve Makaryos eserleriyle sınırlandırılmıştır. Şair Çıtak’ın Başvekilimiz eserinde dönemin başbakanı Adnan Menderes’in Kıbrıs görüşmeleri için İngiltere’ye giderken yaşadığı uçak kazası ve sonrasında yaşanılanları konu edinmiştir. Makaryos eserinde ise Kıbrıs’ta yaşayan Türklere, Rumların yaptığı çeşitli baskı ve katliamlar ve “1974 Kıbrıs Barış Harekâtı”na uzanan süreçte yaşananlar ele alınmıştır. Söz konusu şiirler incelendiğinde bunların tarihi arka plandan bağımsız ele alınamayacakları görülecektir. Edebiyat ve tarih birbiriyle etkileşim içerisinde olan iki disiplindir. Bu bağlamda Çıtak, söz konusu destanlarında tarihi gerçekliği sanat süzgecinden geçirmiş hem halkı bilgilendirmiş hem de toplumun bütününü derinden etkileyen söz konusu hususlarda takınılacak tutumla ilgili kanaat önderi olmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kıbrıs 1974 Barış Harekâtı Destan Adnan Menderes Sözlü tarih
Kaynakça
- ALASYA, Halil Fikret (2022). “Kıbrıs”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s. 379-382.
- ALPASLAN, Yaşar vd. (2009). Türk Edebiyatında Maraşlılar. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı.
- ALPASLAN, Yaşar ve Serdar Yakar (2009). Maraş Meşhurları. Ankara: Öncü Basımevi.
- ALPTEKİN, Ali Berat (2011). “Çukurovalı Âşıkların Diliyle 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 29, s. 15-26.
- ARI, Bülent (2020). “Âşıkların Dilinden Kıbrıs Barış Harekâtı ve Kıbrıs Meselesi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 46 (17), s. 433-448.
- ARMAOĞLU, Fahir (2007). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Alkım Yayınevi.
- ARTUN, Erman (2002). “Âşıkların Destanlarının Sosyal Tarihe Kaynaklık Etmeleri”. Milli Folklor, S. 53, s. 34-38.
- ARTUN, Erman (2011). Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri. Adana: Karahan Kitabevi.
- ARTUN, Erman (2012). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.
- ATMACA, Seher (2018). “Kahramanmaraşlı Kalem Şairlerin Atışma Örnekleri”. Sosyal Bilimler Dergisi The Journal Of Social Sciences, S. 19, s. 178-203.
- ATMACA, Seher ve Niyazi Can (2022). “Karacaoğlan’dan Günümüze Kahramanmaraş’ta Âşıklık Geleneğinin İncelenmesi”. Uluslararası Stratejik Boyut Dergisi. S. 2 (2), s. 106-114.
- BİÇER, Ramazan (2000). “İğvâ”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 21, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s. 525.
- BORATAV, Pertev Naili (2019). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
- CANATAK, Abdulmecit (2022). Edebiyat-Tarih İlişkisi ve Edebî Eserin Tarihselliği Üzerine Tartışmalar, Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1 (6), s. 16-25.
- ÇİÇEK, Kemal (2022). “Kıbrıs”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s. 373-379.
- ÇOBANOĞLU, Özkul (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- DİLÇİN, Cem (2000). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- DURBİLMEZ, Bayram (2013). “Tarihî Gerçeklerin Âşık Edebiyatına Yansıması Bağlamında Türk Mukavemet Teşkilatı ve Kıbrıs Mücahitleri”, Folklor / Edebiyat, S. 76 (19), s. 173-193.
- DURBİLMEZ, Bayram (2014). “Yozgatlı Halk Şairlerinin Diliyle Kıbrıs”. Prof. Dr. Ali Çelik Armağanı, (ed. Cengiz Gökşen). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 237-264.
- ERSOY, Ruhi (2009). Sözlü Tarih Folklor İlişkisi Baraklar Örneği Disiplinler Arası Bir Yaklaşım Denemesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- FİDAN, Süleyman (2011). “Sözlü Kültür- Sözlü Tarih İlişkisi Bağlamında Niş Türküleri”. Turkish Studies, C. 6, S. 4, s. 139- 148.
- FİDAN, Süleyman (2017). Âşıklık Geleneği ve Medya Endüstrisi-Geleneksel Müziğin Medyadaki Serüveni. Ankara: Grafiker Yayınları.
- GEZER, Seyit (2023). Sözlü Tarih Yaklaşımının Folklor Çalışmaları İçin Önemi. Folklor Akademi Dergisi. C.7, S.2, s. 955- 967.
- İSLAMOĞLU, Ahmet Hamdi (2009). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Beta Basım Yayım.
- KAYA, Doğan (2014). “İnanç Kültürümüzde ve Âşık Edebiyatında Aşk Olsun”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, S. 7, s. 129- 154.
- KAYA, Doğan (2014). Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- KÖPRÜLÜ, Fuad (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- KÖSE, Nerin (1993). “Bozlaklarda Tarihî Olaylar”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 7, s. 155-178.
- KÜTÜKOĞLU, Mübahat S (1998). Tarih Araştırmalarında Usûl. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
- OĞUZ, Mehmet Öcal (1993). “Halk Şiirinde Tür ve Şekil Meselesi”, Millî Folklor, S. 19, s. 13-18.
- OĞUZ, Mehmet Öcal (2001). Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ORHAN, Mustafa (2022). “Halk Şairi Ahmet Çıtak’ın Ashab-ı Kehf Mesnevisi’nin Değerler Eğitimi Yönünden İncelenmesi”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 3 (20), s. 319-338.
- ÖZÇELİK, Bedri (2023). “Ahmet Çıtak’ın Ehlibeyt Sevgisi ve Kerbelâ Konulu Şiirlerinin Üretim Bağlamları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S.106, s. 387-409.
- ÖZÇELİK, Bedri ve Fatma Ahsen Turan (2020). “Elbistan Havzası Yazılı Kültür Ortamında Gazetelerde Yer Alan Karşılaşma-Atışma-Deyişme Örnekleri”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, S. 22, s. 367-400.
- ÖZDEMİR, Nebi (2008). Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- SEVER, Mustafa (2013). Türk Halk Şiiri. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
- TDK (2023). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- TEK, Recep (2019). “Kayserili Halk Şairlerin Kıbrıs Konulu Şiirlerinde Heyecansal Bağlanım”, Rauf Raif Denktaş ve Dr. Fazıl Küçük 1. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Tam Metni Kitabı (ed. Gökçe Yükselen Peler ve Güven Arıklı). İstanbul: Hiperyayın, s. 62-71.
- TEKE, Selcan (2020). “Gerçek Ozan Kimdir Diye Sorarsan/Çağına Tanıklık Eden Kişidir: Âşıkların Toplumsal Rolleri Açısından Koronavirüs Konulu Eserleri”, Milli Folklor, S.127, s. 5-17.
- YAKAR, Serdar (2014). Ahmet Çıtak Hayatı ve Şiirleri. Ankara: Öncü Basımevi.
- YAKICI, Ali (1993). “Âşık Tarzı Türk Şiirinde Destan Türünün Tasnifi”. Millî Folklor, S. 19, s. 19-22.
- YETİŞ, Kazım (1994). “Destan”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s. 202-205.
- YILDIRIM, Ali ve Hasan Şimşek (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- YILDIRIM, Dursun (1998). “Sözlü Kültür ve Folklor Kavramı Üzerine Düşünceler”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 37-42.
- YILDIRIM, Dursun (2000). “Tarihi Süreç İçinde İletişim Odakları, Ağları ve İşlevleri (XIII.- XX. Yüzyıllar Aralığı Türkiyesi)”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 10, s. 327-353.
- Elektronik Kaynaklar:
- URL1:https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/basbakan-adnan-menderesin-ucak-kazasi-17-subat-1959/? pdf=6148 (E.T.: 27.07.2024).
- URL2:https://www.aa.com.tr/tr/gundem/adnan-menderesin-63-yil-once-kurtuldugu-ucak-kazasi-dun-gibi- hatirlaniyor/2504995 (E.T.: 27.07.2024).
- URL3:https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ingilizler-menderesin-sag-kurtuldugu-kazayi-unutmadi/1394703 (E.T.: 27.07.2024).
- URL4:https://tr.wikipedia.org/wiki/17_%C5%9Eubat_1959_T%C3%BCrk_Hava_Yollar%C4%B1_Londra_kazas%C4%B1 (E.T.: 27.07.2024).
Poet Ahmet Çıtak’s Epics of Our Prime Minister and Makarios in the Context of the Relationship Between Literature and History
Öz
From the past to the present, minstrels and poets have expressed individual issues such as love, longing, affection, expatriation, as well as social issues such as flood, earthquake, famine, war and migration through their works. These artists, who are the spokespersons of the people, have undertaken various missions such as leading the society in which they live and conveying the developments related to any event to the public. Ahmet Çıtak, who was born in Elbistan district of Kahramanmaraş province, is one of the poets who expresses individual and social issues through his works and who can sing poetry extemporaneously. Before the “1974 Cyprus Peace Operation”, various deep pains experienced by the Turkish Cypriots are among the social issues in the works of Poet Ahmet Çıtak. The aim of the article is to draw attention to the fact that in a period when mass media was not widespread in the context of oral history, minstrels and poets fulfilled the task of collecting and disseminating information about important developments that occurred before the “1974 Cyprus Peace Operation”. Our study is limited to the works of poet Çıtak's Our Prime Minister and Makaryos. The poet Çıtak's work Our Prime Minister is about the plane crash of Adnan Menderes, the prime minister of the period, on his way to England for Cyprus negotiations and what happened afterwards. In Makaryos, various oppressions and massacres committed by the Greeks against the Turks living in Cyprus and the events leading up to the “1974 Cyprus Peace Operation” are discussed. When the poems in question are analyzed, it will be seen that they cannot be handled independently of the historical background. Literature and History are two disciplines that interact with each other. In this context Çıtak, in the epics in question, passed the historical reality through the filter of art, both informed the public and became a leader of opinion about the attitude to be taken on the issues that deeply affect the whole society.
Anahtar Kelimeler
Cyprus 1974 Peace Operation Epic Adnan Menderes Oral history
Kaynakça
- ALASYA, Halil Fikret (2022). “Kıbrıs”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s. 379-382.
- ALPASLAN, Yaşar vd. (2009). Türk Edebiyatında Maraşlılar. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı.
- ALPASLAN, Yaşar ve Serdar Yakar (2009). Maraş Meşhurları. Ankara: Öncü Basımevi.
- ALPTEKİN, Ali Berat (2011). “Çukurovalı Âşıkların Diliyle 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 29, s. 15-26.
- ARI, Bülent (2020). “Âşıkların Dilinden Kıbrıs Barış Harekâtı ve Kıbrıs Meselesi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 46 (17), s. 433-448.
- ARMAOĞLU, Fahir (2007). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Alkım Yayınevi.
- ARTUN, Erman (2002). “Âşıkların Destanlarının Sosyal Tarihe Kaynaklık Etmeleri”. Milli Folklor, S. 53, s. 34-38.
- ARTUN, Erman (2011). Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri. Adana: Karahan Kitabevi.
- ARTUN, Erman (2012). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.
- ATMACA, Seher (2018). “Kahramanmaraşlı Kalem Şairlerin Atışma Örnekleri”. Sosyal Bilimler Dergisi The Journal Of Social Sciences, S. 19, s. 178-203.
- ATMACA, Seher ve Niyazi Can (2022). “Karacaoğlan’dan Günümüze Kahramanmaraş’ta Âşıklık Geleneğinin İncelenmesi”. Uluslararası Stratejik Boyut Dergisi. S. 2 (2), s. 106-114.
- BİÇER, Ramazan (2000). “İğvâ”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 21, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s. 525.
- BORATAV, Pertev Naili (2019). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
- CANATAK, Abdulmecit (2022). Edebiyat-Tarih İlişkisi ve Edebî Eserin Tarihselliği Üzerine Tartışmalar, Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1 (6), s. 16-25.
- ÇİÇEK, Kemal (2022). “Kıbrıs”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s. 373-379.
- ÇOBANOĞLU, Özkul (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- DİLÇİN, Cem (2000). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- DURBİLMEZ, Bayram (2013). “Tarihî Gerçeklerin Âşık Edebiyatına Yansıması Bağlamında Türk Mukavemet Teşkilatı ve Kıbrıs Mücahitleri”, Folklor / Edebiyat, S. 76 (19), s. 173-193.
- DURBİLMEZ, Bayram (2014). “Yozgatlı Halk Şairlerinin Diliyle Kıbrıs”. Prof. Dr. Ali Çelik Armağanı, (ed. Cengiz Gökşen). Ankara: Akçağ Yayınları, s. 237-264.
- ERSOY, Ruhi (2009). Sözlü Tarih Folklor İlişkisi Baraklar Örneği Disiplinler Arası Bir Yaklaşım Denemesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- FİDAN, Süleyman (2011). “Sözlü Kültür- Sözlü Tarih İlişkisi Bağlamında Niş Türküleri”. Turkish Studies, C. 6, S. 4, s. 139- 148.
- FİDAN, Süleyman (2017). Âşıklık Geleneği ve Medya Endüstrisi-Geleneksel Müziğin Medyadaki Serüveni. Ankara: Grafiker Yayınları.
- GEZER, Seyit (2023). Sözlü Tarih Yaklaşımının Folklor Çalışmaları İçin Önemi. Folklor Akademi Dergisi. C.7, S.2, s. 955- 967.
- İSLAMOĞLU, Ahmet Hamdi (2009). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Beta Basım Yayım.
- KAYA, Doğan (2014). “İnanç Kültürümüzde ve Âşık Edebiyatında Aşk Olsun”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, S. 7, s. 129- 154.
- KAYA, Doğan (2014). Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- KÖPRÜLÜ, Fuad (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- KÖSE, Nerin (1993). “Bozlaklarda Tarihî Olaylar”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 7, s. 155-178.
- KÜTÜKOĞLU, Mübahat S (1998). Tarih Araştırmalarında Usûl. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
- OĞUZ, Mehmet Öcal (1993). “Halk Şiirinde Tür ve Şekil Meselesi”, Millî Folklor, S. 19, s. 13-18.
- OĞUZ, Mehmet Öcal (2001). Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ORHAN, Mustafa (2022). “Halk Şairi Ahmet Çıtak’ın Ashab-ı Kehf Mesnevisi’nin Değerler Eğitimi Yönünden İncelenmesi”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 3 (20), s. 319-338.
- ÖZÇELİK, Bedri (2023). “Ahmet Çıtak’ın Ehlibeyt Sevgisi ve Kerbelâ Konulu Şiirlerinin Üretim Bağlamları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S.106, s. 387-409.
- ÖZÇELİK, Bedri ve Fatma Ahsen Turan (2020). “Elbistan Havzası Yazılı Kültür Ortamında Gazetelerde Yer Alan Karşılaşma-Atışma-Deyişme Örnekleri”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, S. 22, s. 367-400.
- ÖZDEMİR, Nebi (2008). Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- SEVER, Mustafa (2013). Türk Halk Şiiri. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
- TDK (2023). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- TEK, Recep (2019). “Kayserili Halk Şairlerin Kıbrıs Konulu Şiirlerinde Heyecansal Bağlanım”, Rauf Raif Denktaş ve Dr. Fazıl Küçük 1. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Tam Metni Kitabı (ed. Gökçe Yükselen Peler ve Güven Arıklı). İstanbul: Hiperyayın, s. 62-71.
- TEKE, Selcan (2020). “Gerçek Ozan Kimdir Diye Sorarsan/Çağına Tanıklık Eden Kişidir: Âşıkların Toplumsal Rolleri Açısından Koronavirüs Konulu Eserleri”, Milli Folklor, S.127, s. 5-17.
- YAKAR, Serdar (2014). Ahmet Çıtak Hayatı ve Şiirleri. Ankara: Öncü Basımevi.
- YAKICI, Ali (1993). “Âşık Tarzı Türk Şiirinde Destan Türünün Tasnifi”. Millî Folklor, S. 19, s. 19-22.
- YETİŞ, Kazım (1994). “Destan”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 9, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s. 202-205.
- YILDIRIM, Ali ve Hasan Şimşek (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- YILDIRIM, Dursun (1998). “Sözlü Kültür ve Folklor Kavramı Üzerine Düşünceler”, Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 37-42.
- YILDIRIM, Dursun (2000). “Tarihi Süreç İçinde İletişim Odakları, Ağları ve İşlevleri (XIII.- XX. Yüzyıllar Aralığı Türkiyesi)”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 10, s. 327-353.
- Elektronik Kaynaklar:
- URL1:https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/basbakan-adnan-menderesin-ucak-kazasi-17-subat-1959/? pdf=6148 (E.T.: 27.07.2024).
- URL2:https://www.aa.com.tr/tr/gundem/adnan-menderesin-63-yil-once-kurtuldugu-ucak-kazasi-dun-gibi- hatirlaniyor/2504995 (E.T.: 27.07.2024).
- URL3:https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ingilizler-menderesin-sag-kurtuldugu-kazayi-unutmadi/1394703 (E.T.: 27.07.2024).
- URL4:https://tr.wikipedia.org/wiki/17_%C5%9Eubat_1959_T%C3%BCrk_Hava_Yollar%C4%B1_Londra_kazas%C4%B1 (E.T.: 27.07.2024).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Edebiyatı |
| Bölüm | Özgün Makale |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 29 Mayıs 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Mayıs 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 10 Aralık 2024 |
| Kabul Tarihi | 10 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 1 |
