Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Waqfs of Chief White Eunuch Bosnian Hasan Agha

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 1, 233 - 260, 27.06.2025
https://doi.org/10.51447/uluid.1648416

Öz

The waqf is one of the most important institutions in the history of Ottoman culture and civilisation. In the Ottoman Empire, philanthropists established large and small waqfs according to their financial means. Members of the palace and state officials occupied an important place among the benefactors. Bosnevî Hasan Ağa (Bosnian/Bosnevī Ḥasan Agha b. Aḥmad), who held very important state positions such as ser-hazînedâr chief treasurer) during the reign of Sultan İbrahim (İbrāhīm) I (1640-1648) and Bābüʾs-saʿāde agha during the reign of Sultan Mehmed (Meḥmed) IV (1648-1687), is one of them. Hasan Agha b. Ahmed was one of the important statesmen who established foundations during both of his two positions. There is very little information about Hasan Agha’s life. Unfortunately, there is no information about where he was born and how he came to the palace. He donated a portion of the income from his foundation in Istanbul to his family, relatives and freed slaves, and a portion to the expenses of the school he had built. He donated the income from his foundation in Bosnia only to the expenses of the mosque and school he had built. This study focuses on the waqfs of Bosnevî Hasan Agha. There are three waqfiyyas of Bosnevî Hasan Agha, two dated 1056 (1646) and 1057 (1647) in Istanbul and one dated 1060 (1650) in Bosnia. Then an archive search was made about the foundation. Then, based on these three waqfs and archival documents, Then, based on these three waqfs and archival documents, Hasan Agha’s charity, the people who would benefit from his waqf, the sources of income of his waqfs, the expenditures of his waqfs, the functioning of his waqfs, the duties of the waqf officials, their wages and so on.

Kaynakça

  • Akgündüz, Ahmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
  • Altındağ, Ülkü. “Dârüssaâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/1-3. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Atar, Abdülkadir. “Osmanlı Döneminde Safranbolu Para Vakıfları”. Vakıflar Dergisi 52 (Aralık 2019), 93-122.
  • Berki, Ali Himmet. Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tabirler. Ankara: İkbal Matbaacılık, ts.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maârif [C.MF]. No. 5, Gömlek No. 230.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Evkâf Defterleri [EV.d.]. No. 18106
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezâreti Mektûbi Kalemi [MF.MKT]. No. 912, Gömlek No. 9.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Sadâret Nezâret ve Devâir Evrâkı [A} MKT.NZD]. No. 212, Gömlek No. 65.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi [TS.MA.d]. No. 6960.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi [TS.MA.d]. No. 6995.
  • Çakır, İbrahim Etem. “Sofya Şehrinde Kadın Giyim Kuşam Kültürü: XVII. Yüzyılın İkinci Yarısı”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 56 (Ocak 2016), 1365-1386.
  • Çam, Mevlüt - Ademi, Rahman (ed.). Bosna-Hersek Vakfiyeleri. 5 Cilt. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2016.
  • Çınar, Hüseyin. “Osmanlı Döneminde Rumeli’de Vakıf Paranın Kullandırılmasında Aranan Şartlar”. Adam Akademi 7/2 (Aralık 2017), 149-165.
  • Diker Ağca, Sevgi. “Topkapı Sarayında Ak Hadımlardan Oluşan Babüssaade Teşkilatı ve Kurumun Son Güçlü Temsilcisi: Kapı Ağası Gazanfer Ağa”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 16 (Aralık 2020), 1-32.
  • Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi . 3 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
  • ESB, Eyüp Sultan Belediyesi. “Abdurrahman Paşa Türbesi”. Erişim 7 Ağustos 2024. https://www.eyupsultan.bel.tr/tr/main/pages/abdurrahman-pasa-turbesi/959
  • Genç, Mehmet. “Mukâtaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/129-132. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
  • Göyünç, Nejat. “Osmanlı Belgelerinde Konut Termimolojisi”. Tarihten Günümüze Anado-lu’da Konut ve Yerleşme. ed. Yıldız Sey. 264-268. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
  • Hızlı, Mefail. “Osmanlı Sıbyan Mektepleri”, Osmanlı Ansiklopedisi. 5/207-217. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
  • İlgürel, Mücteba .“Kösem Sultan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/273-275. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • İpşirli, Mehmet. “Enderun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/185-187. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • Joseph Von Hammer Purgstall. Büyük Osmanlı Tarihi. haz. Mümin Çevik - Erol Kılıç. 5 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat. ts.
  • Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî. haz. Nuri Akbayar. 6 Cilt. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
  • Naîmâ Mustafa Efendi. Târih-i Naîmâ. haz. Mehmet İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
  • Oral, Ertuğrul. Mehmed Halife Tarih-i Gılmanî. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
  • Özcan, Abdülkadir. “Mehmed IV”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/414-418. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
  • Özkaya, Hatice Gökçen. 18.Yüzyıl İstanbul’unda Barınma Kültürü ve Yaşam Koşulları. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
  • Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
  • Pamuk, Şevket. “Kuruş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/458-459. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • PB, Prijedor Belediyesi. “Coğrafi Konum”. Erişim 8 Ağustos 2024.https://www.prijedorgrad.org/sr-BA/prijedor-licna-karta.html.
  • Sahillioğlu, Halil. “Askerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/488-489. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
  • Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf Istılahları Lügatçesi”. Vakıflar Dergisi 17 (1983), 55-60.
  • Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”. Vakıflar Dergisi 14 (1982), 1-27.
  • Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/479-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Yediyıldız, Bahaeddin. XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003.
  • Yerasimos, Stefanos. “XVI. Yüzyılda İstanbul Evleri”. Soframız Nur Hanemiz Mamur ed. Suraiya Faroqhi-Christoph K.Neumann. 306-332. İstanbul: Alfa, 2016.
  • Yıldırım, Tahsin. “Romanlarda Fatih’in Semt Kapıları”. Yeditepe Fatih. Erişim 7 Ağustos 2024. https://yeditepefatih.com/storage/2023/09/1471-yeditepe-fatih-dergisi-10sayi-20230621-151958.pdf

Bâbüssaâde Ağası Bosnevî Hasan Ağa’nın Vakıfları

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 1, 233 - 260, 27.06.2025
https://doi.org/10.51447/uluid.1648416

Öz

Vakıf, Osmanlı kültür ve medeniyet tarihinin önemli kurumlarının başında gelmektedir. Osmanlı Devleti’nde hayırseverler maddi imkânları nispetinde birçok vakıf kurmuşlardır. Saray mensupları ve devlet ricali, vâkıflar arasında önemli bir yer tutmaktadır. Sultan I. İbrahim (1640-1648) zamanında ser-hazînedâr (hazînedârbaşı), Sultan IV. Mehmed (1648-1687) zamanında ise Bâbüssaâde ağalığı gibi çok önemli devlet vazifelerinde bulunan Bosnevî Hasan Ağa her iki görevi sırasında vakıf kurmuş önemli devlet adamlarındandır. Hasan Ağa’nın hayatı hakkında çok az bilgi vardır. Nerede doğduğu, saraya nasıl geldiği gibi konular hakkında maalesef bir bilgi yoktur. Bu çalışma, Bosnevî Hasan Ağa’nın vakıflarını konu edinmektedir. Hasan Ağa’ya ait 1056 (1646), 1057 (1647) ve 1060 (1650) tarihli üç adet vakfiye bulunmaktadır. Bunlardan ilk ikisi, İstanbul; üçüncüsü Bosna vakıfları hakkındadır. İstanbul’daki vakıf gelirlerinin bir kısmını ailesine, akrabalarına ve âzatlı kölelerine; bir kısmını da inşa ettirdiği mektebin giderlerine vakfetmiştir. Bosna’daki vakfının gelirlerini ise, sadece inşa ettirdiği cami ve mektebin giderlerine vakfetmiştir. Bu çalışmada Hasan Ağa’nın vakfına ait üç vakfiyeden ve Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi belgelerinden hareketle Hasan Ağa’nın hayrâtı, vakıflarından yararlanacak kimseler, vakıflarının gelir kaynakları, giderleri ve işleyişi üzerinde durulmuş; vakıf görevlilerinin vazifeleri, ücretleri hakkında bilgiler verilmiştir.

Kaynakça

  • Akgündüz, Ahmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
  • Altındağ, Ülkü. “Dârüssaâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/1-3. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Atar, Abdülkadir. “Osmanlı Döneminde Safranbolu Para Vakıfları”. Vakıflar Dergisi 52 (Aralık 2019), 93-122.
  • Berki, Ali Himmet. Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tabirler. Ankara: İkbal Matbaacılık, ts.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maârif [C.MF]. No. 5, Gömlek No. 230.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Evkâf Defterleri [EV.d.]. No. 18106
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezâreti Mektûbi Kalemi [MF.MKT]. No. 912, Gömlek No. 9.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Sadâret Nezâret ve Devâir Evrâkı [A} MKT.NZD]. No. 212, Gömlek No. 65.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi [TS.MA.d]. No. 6960.
  • BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi [TS.MA.d]. No. 6995.
  • Çakır, İbrahim Etem. “Sofya Şehrinde Kadın Giyim Kuşam Kültürü: XVII. Yüzyılın İkinci Yarısı”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 56 (Ocak 2016), 1365-1386.
  • Çam, Mevlüt - Ademi, Rahman (ed.). Bosna-Hersek Vakfiyeleri. 5 Cilt. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2016.
  • Çınar, Hüseyin. “Osmanlı Döneminde Rumeli’de Vakıf Paranın Kullandırılmasında Aranan Şartlar”. Adam Akademi 7/2 (Aralık 2017), 149-165.
  • Diker Ağca, Sevgi. “Topkapı Sarayında Ak Hadımlardan Oluşan Babüssaade Teşkilatı ve Kurumun Son Güçlü Temsilcisi: Kapı Ağası Gazanfer Ağa”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 16 (Aralık 2020), 1-32.
  • Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi . 3 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
  • ESB, Eyüp Sultan Belediyesi. “Abdurrahman Paşa Türbesi”. Erişim 7 Ağustos 2024. https://www.eyupsultan.bel.tr/tr/main/pages/abdurrahman-pasa-turbesi/959
  • Genç, Mehmet. “Mukâtaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/129-132. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
  • Göyünç, Nejat. “Osmanlı Belgelerinde Konut Termimolojisi”. Tarihten Günümüze Anado-lu’da Konut ve Yerleşme. ed. Yıldız Sey. 264-268. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
  • Hızlı, Mefail. “Osmanlı Sıbyan Mektepleri”, Osmanlı Ansiklopedisi. 5/207-217. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
  • İlgürel, Mücteba .“Kösem Sultan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/273-275. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • İpşirli, Mehmet. “Enderun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/185-187. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • Joseph Von Hammer Purgstall. Büyük Osmanlı Tarihi. haz. Mümin Çevik - Erol Kılıç. 5 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat. ts.
  • Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî. haz. Nuri Akbayar. 6 Cilt. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
  • Naîmâ Mustafa Efendi. Târih-i Naîmâ. haz. Mehmet İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
  • Oral, Ertuğrul. Mehmed Halife Tarih-i Gılmanî. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
  • Özcan, Abdülkadir. “Mehmed IV”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/414-418. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
  • Özkaya, Hatice Gökçen. 18.Yüzyıl İstanbul’unda Barınma Kültürü ve Yaşam Koşulları. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
  • Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
  • Pamuk, Şevket. “Kuruş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/458-459. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • PB, Prijedor Belediyesi. “Coğrafi Konum”. Erişim 8 Ağustos 2024.https://www.prijedorgrad.org/sr-BA/prijedor-licna-karta.html.
  • Sahillioğlu, Halil. “Askerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/488-489. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
  • Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf Istılahları Lügatçesi”. Vakıflar Dergisi 17 (1983), 55-60.
  • Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”. Vakıflar Dergisi 14 (1982), 1-27.
  • Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/479-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Yediyıldız, Bahaeddin. XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003.
  • Yerasimos, Stefanos. “XVI. Yüzyılda İstanbul Evleri”. Soframız Nur Hanemiz Mamur ed. Suraiya Faroqhi-Christoph K.Neumann. 306-332. İstanbul: Alfa, 2016.
  • Yıldırım, Tahsin. “Romanlarda Fatih’in Semt Kapıları”. Yeditepe Fatih. Erişim 7 Ağustos 2024. https://yeditepefatih.com/storage/2023/09/1471-yeditepe-fatih-dergisi-10sayi-20230621-151958.pdf
Toplam 38 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Tarihi ve Medeniyeti
Bölüm Araştırma Makaleleleri
Yazarlar

Habibe Kazancıoğlu 0000-0003-4145-3607

Erken Görünüm Tarihi 24 Haziran 2025
Yayımlanma Tarihi 27 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 27 Şubat 2025
Kabul Tarihi 14 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 34 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Kazancıoğlu, Habibe. “Bâbüssaâde Ağası Bosnevî Hasan Ağa’nın Vakıfları”. Uludağ İlahiyat Dergisi 34/1 (Haziran 2025), 233-260. https://doi.org/10.51447/uluid.1648416.

                                                                                                                                               28044

                                                                                Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır.