BİR EGE SEMAHININ MÜZİKAL ANATOMİSİ: “HAKİKAT GİZLİ SIRDIR” İSİMLİ HALK EZGİSİNİN MAKAMSAL VE YAPISAL ÇÖZÜMLEMESİ
Öz
Bu çalışmada Türk Halk Kültürünün ve Türk Halk Müziğinin önemli bir unsuru olan Alevi-Bektaşi Kültürü ele alınarak, bu kültürün yüzyıllardır yaşattığı Semah türü hakkında bilgi verilmiştir ve ‘Hakikat Gizli Sırdır’ adlı Ege yöresinden kayıt altına alınmış olan semah türküsünün müzikal açıdan incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda eser üzerinde yapılabilecek en uygun makam analiz yöntemi belirlenmiş ve analiz gerçekleştirilmiştir. Türk müziği halk müziği ve sanat müziği diye iki ayrı koldan incelenmektedir. Buna karşın temelde kullanılan müzikal teorinin tamamen aynı olması dolayısıyla çalışmamızda makamsal analizlerimizin hesaplamasını Arel-Ezgi-Uzdilek’in geliştirdiği çeşniler veya üçlü, dörtlü ve beşliler mantığıyla ve Mehmet Can Pelikoğlu’nun kullandığı ezgi cümle-motif yöntemini kullanarak yapmış bulunmaktayız. Türk müziğindeki dörtlü ve beşlilerin kullanımına değinerek, bu dörtlü ve beşlilerin bir araya gelerek makam dizilerini oluşturduğu ve bu yapıların konumlarının değişiminin sonuçlarını gösterecek nitelikte bir örnek eser sunulmuştur. Semah türünün makam ve usul açılarından birçok değişken içeriyor olması eserin analizinin önemini vurgulamaktadır. Bu türden yazılmış olan eserlerin her açıdan araştırılıp incelenmesi de hem kültürümüzün devamlılığı ve anlaşılması hem de gelecek nesillere aktarılması açılarından önemlidir. Çalışmamızda yer alan eserin de analizi gerçekleştirildiğinde karşımıza çıkan sonuçlar kısaca şöyledir; eser Semah türünün gereklerini tamamen yerine getirmekle birlikte sanatsal açıdan derin bir anlatıma sahiptir. Bu derinliği öncelikle güfteden aldığımız edebî bilgilerden elde etmiş bulunmaktayız. Lirik bir yapıda olan güfte, yaşam felsefesinin önemli anlatımlarını içermektedir. Müzikal açıdan incelendiğinde ise özellikle güfte ve beste arasındaki uyum dikkati çekmektedir. Bu uyum, bizlere halk müziğindeki derinliği göstermekte ve yakılan, üretilen hiçbir eserin sanat kaygısı olmadan bestelenmediğini gözler önüne sermektedir. Eserin üretildiği bölgeden etkilendiği de ezgi yapısından anlaşılmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bulut, Ü., Bal, H. (2015) “Sosyolojik Açıdan Tahtacı Grupların Araştırılması” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 36, Sayfa 81- 102.
- Duygulu, M. (2014). Türk Halk Müziği Sözlüğü. Ankara: Pan Yayıncılık.
- Döğüş, S. (2023) “Alevilik-Bektaşilik İlişkisi ve Aleviliğin Bektaşilikle Kaynaşması” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 105, Sayfa 73-95.
- Güzelderen, B., Karadavut, Z. (2023). “Kam ve Kamın İşlevlerinin Türk – İslam Dönemi İlk Metinlerindeki Karşılıkları”. Millî Folklor, Cilt 18, Sayı 138, Sayfa 167.
- Kahyaoğlu, Y. (2010). “Eğitim ve Müzik Sosyolojisi”. Sanat Dergisi, Sayı 13, Sayfa 152.
- Karadeniz, E. (2012). Türk Mûsikisinin Nazariye ve Esasları. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
- Kutluğ, Y.F. (2000). Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Mert, R. (2021) “İslam Öncesi Türkler ve Türklerin İslamlaşma Süreci”. Tokat İlmiyat Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, Sayfa 655.
- Onay, A. T. (2022). Türk Halk Şiirinde Şekil ve Türler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- Özkan, İ.H. (2013). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Özer, L. (2022). “Âşık Onguni’den Derlenen Karaman Yöresi Türkülerinin Müzikal ve Edebi Analizi”. Yegah Müzikoloji Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, Sayfa 176-201.
- Pelikoğlu, M.C., (2012), Geleneksel Türk Halk Müziği Eserlerinin Makamsal Açıdan Adlandırılması. Erzurum: Mega Ofset Matbaacılık.
- Pelikoğlu, M. C. (2011). “Türk Müziğinde Terminoloji Sorunu: Geleneksel Türk Halk Müziği ve Geleneksel Türk Sanat Müziğine Yansımaları”. Sanat Dergisi, Sayı18, Sayfa 81-89.
- Yayla, D. (2024) “Alevi İnancında Zakirlik Geleneği ve Kadın Zakir Olmak” TFA: 369. 174-194. Görsel 1. TRT Repertuvarı 1619 repertuvar numaralı “Hakikat Gizli Sırdır” isimli türkünün notası.
- Ocak, A. Y. (1989). “Alevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Erişim Adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/alevi ). (Erişim Tarihi: 16.03.2025).
- Yıldız, S. (1992). Tunceli Cem’lerinde Semah’ların İncelenmesi. (İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
- (Erişim Adresi: https://polen.itu.edu.tr:8443/server/api/core/bitstreams/130dba37-9bc8-4875-a28b-3f6c390cdf3a/content ), (Erişim Tarihi: 04.05.2025).
- Zafer Tahmaz. (2025, Mart 13). Neriman Altındağ Tüfekçi-Hakikat Bir Gizli Sırdır. (Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=SKfGxn4EchU), (Erişim Tarihi: 16.03.2025).
MUSICAL ANATOMY OF AN AEGEAN SEMAH: MAQAM-BASED AND STRUCTURAL ANALYSIS OF THE FOLK TUNE “TRUTH IS A HIDDEN SECRET”
Öz
In this study, Alevi-Bektashi Culture, which is an important element of Turkish Folk Culture and Turkish Folk Music, is discussed, information is given about the Semah genre that this culture has kept alive for centuries, and it is aimed to musically analyse the semah folk song ‘Hakikat Gizli Sırdır’ recorded from the Aegean region. For this purpose, the most appropriate makam analysis method was determined and the analysis was carried out. Turkish music is analysed from two different branches as folk music and art music. However, since the musical theory used is basically the same, we have made the calculation of our maqam analyses in our study by using the logic of variations or triplets, quartets and fifths developed by Arel-Ezgi Uzdilek and the melody sentence-motif method used by Mehmet Can Pelikoğlu. By referring to the use of quartets and fifths in Turkish music, a sample work is presented to show the results of the combination of these quartets and fifths to form makam scales and the change of the positions of these structures. The fact that the Semah genre contains many variables in terms of makam and usul emphasises the importance of the analysis of the work. It is also important that the works written in this genre are researched and analysed in every aspect in terms of both the continuity and understanding of our culture and its transfer to future generations. When the work in our study is analysed, the results we come across are briefly as follows; the work completely fulfils the requirements of the Semah genre and has a deep artistic expression. We have obtained this depth primarily from the literary information from the lyrics. The lyrics, which have a lyrical structure, contain important expressions of the philosophy of life. When analysed musically, especially the harmony between the lyrics and the composition draws attention. This harmony shows us the depth in folk music and reveals that none of the burned and produced works were composed without any concern for art. It is also understood from the melody structure that the work was influenced by the region where it was produced.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bulut, Ü., Bal, H. (2015) “Sosyolojik Açıdan Tahtacı Grupların Araştırılması” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 36, Sayfa 81- 102.
- Duygulu, M. (2014). Türk Halk Müziği Sözlüğü. Ankara: Pan Yayıncılık.
- Döğüş, S. (2023) “Alevilik-Bektaşilik İlişkisi ve Aleviliğin Bektaşilikle Kaynaşması” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 105, Sayfa 73-95.
- Güzelderen, B., Karadavut, Z. (2023). “Kam ve Kamın İşlevlerinin Türk – İslam Dönemi İlk Metinlerindeki Karşılıkları”. Millî Folklor, Cilt 18, Sayı 138, Sayfa 167.
- Kahyaoğlu, Y. (2010). “Eğitim ve Müzik Sosyolojisi”. Sanat Dergisi, Sayı 13, Sayfa 152.
- Karadeniz, E. (2012). Türk Mûsikisinin Nazariye ve Esasları. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
- Kutluğ, Y.F. (2000). Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Mert, R. (2021) “İslam Öncesi Türkler ve Türklerin İslamlaşma Süreci”. Tokat İlmiyat Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, Sayfa 655.
- Onay, A. T. (2022). Türk Halk Şiirinde Şekil ve Türler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- Özkan, İ.H. (2013). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Özer, L. (2022). “Âşık Onguni’den Derlenen Karaman Yöresi Türkülerinin Müzikal ve Edebi Analizi”. Yegah Müzikoloji Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, Sayfa 176-201.
- Pelikoğlu, M.C., (2012), Geleneksel Türk Halk Müziği Eserlerinin Makamsal Açıdan Adlandırılması. Erzurum: Mega Ofset Matbaacılık.
- Pelikoğlu, M. C. (2011). “Türk Müziğinde Terminoloji Sorunu: Geleneksel Türk Halk Müziği ve Geleneksel Türk Sanat Müziğine Yansımaları”. Sanat Dergisi, Sayı18, Sayfa 81-89.
- Yayla, D. (2024) “Alevi İnancında Zakirlik Geleneği ve Kadın Zakir Olmak” TFA: 369. 174-194. Görsel 1. TRT Repertuvarı 1619 repertuvar numaralı “Hakikat Gizli Sırdır” isimli türkünün notası.
- Ocak, A. Y. (1989). “Alevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Erişim Adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/alevi ). (Erişim Tarihi: 16.03.2025).
- Yıldız, S. (1992). Tunceli Cem’lerinde Semah’ların İncelenmesi. (İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
- (Erişim Adresi: https://polen.itu.edu.tr:8443/server/api/core/bitstreams/130dba37-9bc8-4875-a28b-3f6c390cdf3a/content ), (Erişim Tarihi: 04.05.2025).
- Zafer Tahmaz. (2025, Mart 13). Neriman Altındağ Tüfekçi-Hakikat Bir Gizli Sırdır. (Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=SKfGxn4EchU), (Erişim Tarihi: 16.03.2025).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Müzikoloji ve Etnomüzikoloji |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 25 Mayıs 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | |
| Gönderilme Tarihi | 16 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 14 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 2 |