Abstract
Bu makalede Kütahya Şehri, Evliya Çelebi’nin verdiği bilgiler ışığında idari-askeri, hukuki ve mekânsal açıdan incelenecektir. Evliya Çelebi’nin verdiği somut ve nicel veriler, Kütahya Şehri’nin idari yapı içinde yerini ortaya koyduğu gibi mekân açısından da büyüklüğünü hayal etmemizi kolaylaştırmaktadır. Çalışmamız bu iki noktaya odaklanacaktır.
Evliya Çelebi, Kütahya Şehri’ni idari açıdan da bir derecelemeye tabi tutar. Buna göre Kütahya, padişahın taşradaki askeri -idari ve adalet alanındaki iki temsilcisi, kariyerinin en üst basamağına ulaşmış kişilerdir. Padişahın askeri idari temsilcisi olan bey, vezir unvanlı “beylerbeyi”dir. Padişahın adalet alanındaki temsilcisi olan kadı da “mevlevi” makamındadır. Bütün bunlar Kütahya Şehri’nin idari ve mekânsal büyüklüğü hakkında bir fikir edinilmesine olanak tanımaktadır. Kütahya Şehri’ni Evliya Çelebi adım adım gezdi. Bu makalede Evliya Çelebi’nin mekânın büyüklüğünü belirlemede “adım”ı bir ölçüt olarak kullandığına dikkat çekilecektir. Evliya Çelebi, şehir dışında açık alana sahip mimari yapıları da adımlayarak not etmiştir. O’nun adımlarına göre şehirler ve özellikle kalelerin büyüklüğü hakkında bir kıyaslamaya gitmek mümkündür. Adımladığı şehirler içinde, Kütahya’da vardır. Evliya Çelebi’nin verilerine göre Kütahya, Anadolu’daki bir çok şehirden daha büyüktür.
Çalışmamızda Evliya Çelebi’nin verdiği bilgileri kendi planımıza göre kategorize ederek Kütahya Şehri’ni idari ve mekânsal açıdan değerlendireceğiz. Şehrin idari büyüklüğünü yönetenler üzerinden, mekânsal büyüklüğünü de adımlar üzerinden inceleyeceğiz.
Keywords
References
- BOA, TK. KKA., TD., nr.47.
- Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayıncılık.
- Barkan, Ö. L. (2000). Osmanlı Devleti’nin sosyal ve ekonomik tarihi, “tetkikler- makaleler”. İstanbul: İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayınları.
- Bayezit, Y. (2010). XVI. yüzyılın sonlarında Osmanlı’da kaza sınırlarını belirleyen temel etkenler. Doğu-Batı Dergisi, 53, 75-98.
- Çakır, B. (2019). Kese. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. EK-2, ss.42-43). İstanbul: TDVİAM.
- Çiftçi, C. (2011). Osmanlı taşrasında yeniçerilerin varlığı ve askerlik dışı faaliyetleri. OTAM, 27, 27-57.
- Doğru, H. (1990). Osmanlı İmparatorluğu’nda yaya-müsellem-taycı teşkilâtı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
- Emecen, F. (2010). Yaya ve müsellem. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.43, ss.354-356). İstanbul: TDVİAM.
- Ergenç, Ö. (1995). XVI. yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
- Ergenç, Ö. (2014). XVI. yüzyıl sonlarında Bursa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Fatih Sultan Mehmed. (2003). Kanunnâme-i Âl-i Osman. (A. Özcan, Haz.). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2005). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (Y.Dağlı- S.A. Kahraman- R. Dankoff, Haz.). 9, 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S. A. Kahraman- Y.Dağlı, Haz.). 3, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (Y.Dağlı- S.A. Kahraman, Haz.). 2, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (Y.Dağlı- S.A. Kahraman, Haz.). 2, 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 5, 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 6, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 7, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 8, 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 8, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Eyice, S. (1992). Bedesten. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.5, ss. 302-311). İstanbul: TDVİAM.
- Fendoğlu, H. F. (1999). Osmanlı’da kadılık kurumu ve yargının bağımsızlığı, Osmanlı Ansiklopedisi içinde (C.VI, ss. 453-469). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Foss, C. (1985). Survey of medieval castles of Anatolia I: Kütahya, British Institute Of Archaeology, Ankara.
- Güler, K. (2013). Evliya Çelebi’nin gözüyle Kütahya. A.Kartal ve M. M. Talur (Ed.), Ahmet Atillâ Şentürk Armağanı içinde (ss. 309-318), İstanbul.
- Güner, H. (1964). Kütahya camileri. Kütahya.
- Hezarfen Hüseyin Efendi. (1998). Telhîsü’l- beyân fî kavânîn-i âl-i Osmân. (S. İlgürel, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- İpşirli, M. (2000). İlmiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.22, ss. 141-145). İstanbul: TDVİAM.
- Kavanin-i Yeniçeriyan (2011). (T. Toroser, Haz.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Kıel. M ve Alexander J. (2020). Mora. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.30, ss.278-283). İstanbul: TDVİAM.
- Kurt, Z. (2018). 1571 tarihli 47 numaralı Kütahya tahrir defteri’ne göre Kütahya şehri ve Merkez Nahiyesi (etraf şehri). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
- Okumuş, E. (2007). Evliya Çelebi Kütahya’da. DEÜİFD, XXVI, 83-120.
- Matrakçı Nasuh. (2014). Beyân-ı menâzil-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. (H. Yurdaydın, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Selânikî Mustafa Efendi (1999). Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595). I, (M. İpşirli, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Şakacı, B.K. (2014). Evliya Çelebi ve Kütahya: geçmişe yolculuk, Turkish Studies, 9/11, 517-528.
- Şahin, İ. (1997). XV. ve XVI. yüzyıllarda Osmanlı taşra teşkilâtının özellikleri. XV ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, 2, 233-249.
- Şahin, İ. (2010). Şehir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.38, ss.446-449). İstanbul: TDVİAM.
- Turan, Ş. (1961). Kanunî’nin oğlu Şehzâde Bayezid vak’ası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1974). Çandarlı vezir ailesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (2023). Kütahya şehri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Varlık, M. Ç. (1991). Anadolu eyaleti, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.3, ss. 143-144). İstanbul: TDVİAM.
- Yakupoğlu, A. (1991). Rengârenk Kütahya. İstanbul: Türk Petrol Vakfı Yayınevi.
Abstract
In this article, the city of Kütahya will be examined in terms of administrative-military, legal and spatial aspects in the light of the information given by Evliya Çelebi. The concrete and quantitative data given by Evliya Çelebi not only reveal the place of the city of Kütahya in the administrative structure, but also make it easier for us to imagine its size in terms of space. Our study will focus on these two points.
Evliya Çelebi also grades the city of Kütahya in terms of administration. Accordingly, Kütahya the sultan's two representatives in the provinces in the military-administrative and judicial spheres, were individuals who had reached the highest level of their careers. The bey, who is the military administrative representative of the Sultan, is the "beylerbeyi" with the title of vizier. The qadi, who is the representative of the sultan in the field of justice, is also in the office of "mevlevi". All this allows us to get an idea of the administrative and spatial size of Kütahya. Evliya Çelebi traveled the city of Kütahya step by step. This article will draw attention to Evliya Çelebi's use of the “step” as a criterion for determining the size of a place.Evliya Çelebi also noted the architectural structures with open spaces outside the city. According to his steps it is possible to make a comparison about the size of cities and especially castles. Among the cities he steps into, there is Kütahya. According to Evliya Çelebi, Kütahya is larger than many cities in Anatolia.
In our study, we will categorize the information provided by Evliya Çelebi according to our own plan and evaluate the administrative and spatial aspects of Kütahya. We will analyze the administrative size of the city through the rulers and the spatial size of the city through the steps.
Keywords
References
- BOA, TK. KKA., TD., nr.47.
- Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayıncılık.
- Barkan, Ö. L. (2000). Osmanlı Devleti’nin sosyal ve ekonomik tarihi, “tetkikler- makaleler”. İstanbul: İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayınları.
- Bayezit, Y. (2010). XVI. yüzyılın sonlarında Osmanlı’da kaza sınırlarını belirleyen temel etkenler. Doğu-Batı Dergisi, 53, 75-98.
- Çakır, B. (2019). Kese. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. EK-2, ss.42-43). İstanbul: TDVİAM.
- Çiftçi, C. (2011). Osmanlı taşrasında yeniçerilerin varlığı ve askerlik dışı faaliyetleri. OTAM, 27, 27-57.
- Doğru, H. (1990). Osmanlı İmparatorluğu’nda yaya-müsellem-taycı teşkilâtı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
- Emecen, F. (2010). Yaya ve müsellem. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.43, ss.354-356). İstanbul: TDVİAM.
- Ergenç, Ö. (1995). XVI. yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
- Ergenç, Ö. (2014). XVI. yüzyıl sonlarında Bursa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Fatih Sultan Mehmed. (2003). Kanunnâme-i Âl-i Osman. (A. Özcan, Haz.). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2005). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (Y.Dağlı- S.A. Kahraman- R. Dankoff, Haz.). 9, 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S. A. Kahraman- Y.Dağlı, Haz.). 3, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (Y.Dağlı- S.A. Kahraman, Haz.). 2, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (Y.Dağlı- S.A. Kahraman, Haz.). 2, 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 5, 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 6, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 7, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 8, 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. (S.A.Kahraman, Haz.). 8, 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Eyice, S. (1992). Bedesten. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.5, ss. 302-311). İstanbul: TDVİAM.
- Fendoğlu, H. F. (1999). Osmanlı’da kadılık kurumu ve yargının bağımsızlığı, Osmanlı Ansiklopedisi içinde (C.VI, ss. 453-469). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Foss, C. (1985). Survey of medieval castles of Anatolia I: Kütahya, British Institute Of Archaeology, Ankara.
- Güler, K. (2013). Evliya Çelebi’nin gözüyle Kütahya. A.Kartal ve M. M. Talur (Ed.), Ahmet Atillâ Şentürk Armağanı içinde (ss. 309-318), İstanbul.
- Güner, H. (1964). Kütahya camileri. Kütahya.
- Hezarfen Hüseyin Efendi. (1998). Telhîsü’l- beyân fî kavânîn-i âl-i Osmân. (S. İlgürel, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- İpşirli, M. (2000). İlmiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.22, ss. 141-145). İstanbul: TDVİAM.
- Kavanin-i Yeniçeriyan (2011). (T. Toroser, Haz.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Kıel. M ve Alexander J. (2020). Mora. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.30, ss.278-283). İstanbul: TDVİAM.
- Kurt, Z. (2018). 1571 tarihli 47 numaralı Kütahya tahrir defteri’ne göre Kütahya şehri ve Merkez Nahiyesi (etraf şehri). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
- Okumuş, E. (2007). Evliya Çelebi Kütahya’da. DEÜİFD, XXVI, 83-120.
- Matrakçı Nasuh. (2014). Beyân-ı menâzil-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. (H. Yurdaydın, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Selânikî Mustafa Efendi (1999). Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595). I, (M. İpşirli, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Şakacı, B.K. (2014). Evliya Çelebi ve Kütahya: geçmişe yolculuk, Turkish Studies, 9/11, 517-528.
- Şahin, İ. (1997). XV. ve XVI. yüzyıllarda Osmanlı taşra teşkilâtının özellikleri. XV ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, 2, 233-249.
- Şahin, İ. (2010). Şehir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.38, ss.446-449). İstanbul: TDVİAM.
- Turan, Ş. (1961). Kanunî’nin oğlu Şehzâde Bayezid vak’ası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1974). Çandarlı vezir ailesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (2023). Kütahya şehri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Varlık, M. Ç. (1991). Anadolu eyaleti, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.3, ss. 143-144). İstanbul: TDVİAM.
- Yakupoğlu, A. (1991). Rengârenk Kütahya. İstanbul: Türk Petrol Vakfı Yayınevi.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Early Modern Ottoman History |
| Journal Section | RESEARCH ARTICLES |
| Authors | |
| Publication Date | April 30, 2025 |
| Submission Date | November 1, 2024 |
| Acceptance Date | April 18, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 84 |
Cite
- Article Files
Dergimiz EBSCOhost, ULAKBİM/Sosyal Bilimler Veri Tabanında, SOBİAD ve Türk Eğitim İndeksi'nde yer alan uluslararası hakemli bir dergidir.