Yapay Zeka ile Tarihi Çevrede Mekan Dizimi: Uşak Geleneksel Konutlarının Tipolojik Sınıflandırılması
Abstract
Kültürel miras niteliği taşıyan geleneksel konutlar, yalnızca fiziksel yapıları değil barındırdıkları mekan-insan ilişkileri bakımından korunması gereken, kültürel normların yansıtıcısı görevini üstlenen ögelerdir. Bu ilişkilerin bilimsel biçimde çözümlenebilmesi için mekânsal örgütlenme mantığının çağdaş yöntemler ile detaylı bir şekilde analiz edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada mekansal kurgunun sayısal kimliğini ortaya çıkaran ve mekandaki sosyal mantığı nicel olarak analiz etmemizi sağlayan ‘mekan dizimi’ yöntemi ile topluluklar arasındaki kültürel farklılıklara göre şekillenen mekânsal kurgular ‘yapay zeka algoritmaları’ ile bütünleştirilerek incelenmiştir. Geleneksel Türk konutlarındaki kültürün mekânsal yansımasının ortaya koyulabilmesi için mekan dizim teorisi ile yapay zekanın sınıflandırma gücünü birleştirmek amaçlanmıştır. Çalışmada geleneksel Uşak evlerinden seçilen 12 konutun morfolojik analizleri yapılarak mekânsal ilişkileri ortaya konulmuştur. Elde edilen derinlik, entegrasyon, bağlanırlık gibi metrikler Python diliyle işlenerek yapay zekâ destekli sınıflandırma modeli oluşturulmuştur. Denetimli öğrenme yaklaşımına dayalı XGBoost algoritması kullanılarak tipoloji tahminleri gerçekleştirilmiştir. Bulgular, geleneksel konutların mekânsal yapısının yapay öğrenme sistemleri tarafından başarılı şekilde ayrıştırılabildiğini göstermektedir. Bu yöntem, kültürel mirasın dijital analizine yönelik yeni bir metodolojik yaklaşım sunmaktadır.
References
- [1] Arseven, C. E. (1955). Celal Esad Arseven Sanat Ansiklopedisi (Cilt 1).
- [2] Binay, İ. (2021). Geçmişten günümüze Türk mimarisinin değişimi. Akademya Dergisi. https://akademyadergisi.com/gecmisten-gunumuze-turk-mimarisinin-degisimi/
- [3] Bozkurt, S. G. (2013). 19. yy'da Osmanlı konut mimarisinde iç mekan kurgusunun Safranbolu evleri örneğinde irdelenmesi. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 62(2), 37-70.
- [4] Cansu, S. (2008). Eski Ankara bağ evleri ile günümüz villalarının mekan konfigürasyonu karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- [5] Chen, T., & Guestrin, C. (2016). XGBoost: A scalable tree boosting system. Proceedings of the 22nd ACM SIGKDD International Conference on Knowledge Discovery and Data Mining, 785–794. https://doi.org/10.1145/2939672.2939785
- [6] Çetin, Y. (2006). Geleneksel Türk evinde cumba. Sanat Tarihi Dergisi, 15(2), 18-27.
- [7] Eldem, H. S. (1968). Türk evi plan tipleri (2. baskı). İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
- [8] Ferrando, C. (2018). Towards a Machine Learning Framework in Space Syntax (Doctoral dissertation, Carnegie Mellon University).
- [9] Fuhrmann, O., & Gotsman, C. (2006). On the algorithmic design of architectural configurations. Environment and Planning B: Planning and Design, 33(1), 131–140. https://doi.org/10.1068/b32050
- [10] Göğebakan, Y. (2015). Karakteristik bir değer olan geleneksel Türk evi’nin oluşumunu belirleyen unsurlar ve bu evlerin genel özellikleri. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1(1), 41-55. https://doi.org/10.22252/ijca.105015
- [11] Gürsoy, E. (2015). Uşak’taki tarihi evlerde giriş düzenlemeleri. Journal of Turkish Studies, 10(6), 499–499. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.8189
- [12] Gürsoy, E. (2016). Uşak’taki tarihi evlerde çıkmalar. Journal of Humanities and Tourism Research, 6(6–2), 341–353. https://doi.org/10.14230/joiss249
- [13] Güvlü Erhan, G. (2025). Fotoğraf Arşivi.
- [14] Han, J., Kamber, M., & Pei, J. (2011). Data mining: concepts and techniques (3rd ed.). Morgan Kaufmann Publishers.
- [15] Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The social logic of space. Cambridge University Press.
- [16] Karakök, Ç., & Elif, M. (2017). Bir geleneksel Türk evini geleceğe aktarmak: Erdoğan Kalay Evi ve koruma önerileri. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 4(10), 85–110. https://doi.org/10.17822/omad.2017.73
- [17] Kuban, D. (1976). Sanat tarihimizin sorunları. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
- [18] Küçükerman, Ö. (1995). Anadolu mirasında Türk evleri. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- [19] Mohamed, A. A., & van der Laag Yamu, C. (2024). Space syntax has come of age: A bibliometric review from 1976 to 2023. Journal of Planning Literature, 39(2), 203-217.
- [20] Özyılmaz, H. (2007). Diyarbakır geleneksel konut mimarisinde morfolojik analiz: Geleneksel konutların güncel kullanımda değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- [21] Sayan, Y. (1995). Uşak’taki tarihi Türk evleri, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Van.
- [22] Sayan, Y. (1997). Uşak evleri. Kültür Bakanlığı.
- [23] Şimşek Tolacı, S. (2015). Burdur kent yapısının kültürel ve mekansal dinamikleri: Tarihsel süreçte konut yapılarının mekansal değişim ve dönüşümlerinin saptanmasına yönelik tipolojik bir araştırma, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
- [24] T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2025.). Uşak mimarisi. Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. https://usak.ktb.gov.tr/TR-75327/mimari.html
- [25] Turner, A., & Penn, A. (1999). Making isovists syntactic: Isovist integration analysis. In Proceedings of the Second Space Syntax Symposium.
- [26] Uşak Valiliği. (2025). https://www.usak.gov.tr/
- [27] Yerlikaya, E. (2013). Geleneksel Uşak kent dokusunun incelenerek örnek konutların analizi bağlamında korunmalarına yönelik bir araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Space Syntax in Historical Environment with Artificial Intelligence: Typological Classification of Uşak Traditional Houses
Abstract
Traditional houses, which are considered as cultural heritage, are not only physical structures but also elements that reflect cultural norms and should be protected in terms of the space-human relations they contain. In order to solve these relations scientifically, the spatial organization logic should be analyzed in detail with contemporary methods. In this study, the spatial organization that is shaped according to cultural differences between communities was examined by integrating the ‘space syntax’ method, which reveals the numerical identity of the spatial structure and allows us to quantitatively analyze the social logic in the space, with the ‘artificial intelligence algorithms’. In order to reveal the spatial reflection of the culture in traditional Turkish houses, it was aimed to combine the classification power of artificial intelligence with the space syntax theory. In the study, morphological analyzes of 12 houses selected from traditional Uşak houses were made and their spatial relations were revealed. The obtained metrics such as depth, integration, and connectivity were processed in the Python environment and an artificial intelligence-supported classification model was created. Typology estimates were made using the XGBoost algorithm based on a supervised learning approach. The findings show that the spatial structure of traditional houses can be successfully separated by artificial learning systems. This method offers a new methodological approach to the digital analysis of cultural heritage.
References
- [1] Arseven, C. E. (1955). Celal Esad Arseven Sanat Ansiklopedisi (Cilt 1).
- [2] Binay, İ. (2021). Geçmişten günümüze Türk mimarisinin değişimi. Akademya Dergisi. https://akademyadergisi.com/gecmisten-gunumuze-turk-mimarisinin-degisimi/
- [3] Bozkurt, S. G. (2013). 19. yy'da Osmanlı konut mimarisinde iç mekan kurgusunun Safranbolu evleri örneğinde irdelenmesi. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 62(2), 37-70.
- [4] Cansu, S. (2008). Eski Ankara bağ evleri ile günümüz villalarının mekan konfigürasyonu karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- [5] Chen, T., & Guestrin, C. (2016). XGBoost: A scalable tree boosting system. Proceedings of the 22nd ACM SIGKDD International Conference on Knowledge Discovery and Data Mining, 785–794. https://doi.org/10.1145/2939672.2939785
- [6] Çetin, Y. (2006). Geleneksel Türk evinde cumba. Sanat Tarihi Dergisi, 15(2), 18-27.
- [7] Eldem, H. S. (1968). Türk evi plan tipleri (2. baskı). İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
- [8] Ferrando, C. (2018). Towards a Machine Learning Framework in Space Syntax (Doctoral dissertation, Carnegie Mellon University).
- [9] Fuhrmann, O., & Gotsman, C. (2006). On the algorithmic design of architectural configurations. Environment and Planning B: Planning and Design, 33(1), 131–140. https://doi.org/10.1068/b32050
- [10] Göğebakan, Y. (2015). Karakteristik bir değer olan geleneksel Türk evi’nin oluşumunu belirleyen unsurlar ve bu evlerin genel özellikleri. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1(1), 41-55. https://doi.org/10.22252/ijca.105015
- [11] Gürsoy, E. (2015). Uşak’taki tarihi evlerde giriş düzenlemeleri. Journal of Turkish Studies, 10(6), 499–499. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.8189
- [12] Gürsoy, E. (2016). Uşak’taki tarihi evlerde çıkmalar. Journal of Humanities and Tourism Research, 6(6–2), 341–353. https://doi.org/10.14230/joiss249
- [13] Güvlü Erhan, G. (2025). Fotoğraf Arşivi.
- [14] Han, J., Kamber, M., & Pei, J. (2011). Data mining: concepts and techniques (3rd ed.). Morgan Kaufmann Publishers.
- [15] Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The social logic of space. Cambridge University Press.
- [16] Karakök, Ç., & Elif, M. (2017). Bir geleneksel Türk evini geleceğe aktarmak: Erdoğan Kalay Evi ve koruma önerileri. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 4(10), 85–110. https://doi.org/10.17822/omad.2017.73
- [17] Kuban, D. (1976). Sanat tarihimizin sorunları. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
- [18] Küçükerman, Ö. (1995). Anadolu mirasında Türk evleri. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- [19] Mohamed, A. A., & van der Laag Yamu, C. (2024). Space syntax has come of age: A bibliometric review from 1976 to 2023. Journal of Planning Literature, 39(2), 203-217.
- [20] Özyılmaz, H. (2007). Diyarbakır geleneksel konut mimarisinde morfolojik analiz: Geleneksel konutların güncel kullanımda değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- [21] Sayan, Y. (1995). Uşak’taki tarihi Türk evleri, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Van.
- [22] Sayan, Y. (1997). Uşak evleri. Kültür Bakanlığı.
- [23] Şimşek Tolacı, S. (2015). Burdur kent yapısının kültürel ve mekansal dinamikleri: Tarihsel süreçte konut yapılarının mekansal değişim ve dönüşümlerinin saptanmasına yönelik tipolojik bir araştırma, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
- [24] T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2025.). Uşak mimarisi. Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. https://usak.ktb.gov.tr/TR-75327/mimari.html
- [25] Turner, A., & Penn, A. (1999). Making isovists syntactic: Isovist integration analysis. In Proceedings of the Second Space Syntax Symposium.
- [26] Uşak Valiliği. (2025). https://www.usak.gov.tr/
- [27] Yerlikaya, E. (2013). Geleneksel Uşak kent dokusunun incelenerek örnek konutların analizi bağlamında korunmalarına yönelik bir araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Information Systems (Other), Architectural Engineering |
| Journal Section | Tasarım ve Teknoloji |
| Authors | |
| Early Pub Date | August 4, 2025 |
| Publication Date | |
| Submission Date | April 22, 2025 |
| Acceptance Date | July 9, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 13 Issue: 3 |
