Erken Dönem İslam Toplumunda Bir Cilt Hastalığı Olarak Humra (حُمْرة): Hz. Peygamber Dönemi Hastalık Öyküleri
Abstract
Amaç: Humra, erken dönem İslâm toplumunda kayıtlara geçmiş olan bir cilt hastalığıdır. Humrayla ilgili olarak Hz. Muhammed dönemine işaret eden dört hastalık öyküsü tespit edilmiştir. Bu hastalık öyküleri bağlamında humranın ele alınan dönemde mahiyetinin ne olduğu, nasıl algılandığı ve nasıl tedavi edildiği bu çalışmanın temel amacıdır.
Yöntem: Çalışmanın ana amacını teşkil eden Hz. Muhammed dönemindeki hastalık öykülerinin sunulduğu kayıtlar, dönemin sosyo-kültürel hayatı hakkında bilgi ihtiva eden hadis kitaplarından tespit edilmiştir. Hadis kitaplarında yer alan ilgili rivayetler, orijinal metinleri ve Türkçe çevirileriyle bulgular kısmında sunulup, ardından tartışılmıştır.
Bulgular: Hz. Muhammed dönemiyle ilgili olarak humra hastalığına dair dört farklı öykü saptanmıştır. Bu öykülere konu olan hastalar, sahâbeden Es‘ad b. Zürâre, Zeynep bint Muâviye, Abdullah b. Ömer ve muhadramûndan Abdullah b. Ukeym olmak üzere yetişkin kişilerdir. Zeynep ve Abdullah b. Ömer’deki humranın, yüz ve bacak bölgelerinde belirdiği söylenir. Ayrıca, Es‘ad b. Zürâre’nin humra sebebiyle ağrı çektiği belirtilir. Son olarak, Zeynep ve zikri geçen iki Abdullah’ın tedavisinde rukye söz konusu edilirken, Es‘ad b. Zürâre’ye dağlama uygulanması önemli bulgular arasındandır.
Tartışma- Sonuç: Humra hastalığıyla ilgili Arap dili sözlüklerinde yer alan tanımlar, klasik İslâm tıbbı kaynaklarındaki malumat ve hastalığın muhtemel karşılığı olan erizipel hastalığı hakkında verilen bilgiler, Hz. Muhammed dönemindeki humra öykülerinde dile getirilen hastalığın ciltte belirdiği yerler ve belirtilerine dair ifadelerle örtüşmektedir. Humranın bulaşıcı ve öldürücü bir hastalık olup olmadığı tartışmaya açılmıştır. Ayrıca, humra için uygulanan tedavi yöntemleri ele alınan dönem çerçevesinde değerlendirilmiştir.
References
- 1.Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn. Mahzûmî M, Sâmerrâî İ, editörler. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl; 1988.
- 2.Ezherî. Tehzîbü’l-Luga. Mirʿab MA, editör. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî; 2001.
- 3.Arıcı M. İslâm Coğrafyasında Salgınlar Tarihinin Sessiz Kaynakları: Taun/Veba Risaleleri Literatürü. Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 2021;7(1):93-148.
- 4. Mahmoud R. İbn Hacer El-Askalânî’nin Veba-Taun Gibi Salgın Hastalıklara Yaklaşımı. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi 2020;6:67-86.
- 5. Ebû Muhammed es-Sahârî. Kitabü’l-Mâ’. Hadi Hasan Hammudi, editör. 3 Cilt. Maskat: Vizaretü't-Türâs ve's-Sekâfe; 2010.
- 6.İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır; 1993.
- 7.Zebîdî. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. Şîrî A, editör. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr; 2003.
- 8.Câhız. el-Hayevân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye; 2003.
- 9.Kâsım es-Serakustî. ed-Delâîl fî Garîbi'l-Hadîs. Kannâs MA, editor. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü'l Ubeykân; 2001.
- 10.Saîd el-Meâfîrî. Kitâbu'l-Efʿâl. Muhammed H, Şeref M, editörler. 4 Cilt. Kâhire: Müesseseti Dârü’ş-Şa‘b li’s-Sahâfeti ve’t-Tıbâati ve’n-Neşr; 1975.
- 11.İbn Sînâ. el-Kânûn fi’t-Tıbb. Dannâvî ME, editör. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye; 1999.
- 12.Ali b. Rabben Taberî. Firdevsü’l-Hikme fi't-Tıbb. Sıddîkî MZ, editör. Berlin: Afitab; 1928.
- 13.İskenderiyeli Şârihler. Cevâmi‘u’l-İskenderâniyyîn li-Kütübi Câlînûs fi’t-Tıb: Galen’in Tıp Külliyâtı Derlemeleri (İnceleme- Çeviri- Eleştirmeli Metin). İn: Deniz G, editör. Akdağ Ö, Medraty A, çevirenler. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı; 2023.
- 14.Bayat AH. Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları; 2016.
- 15.Ebû Bekr Râzî. el-Hâvî fi’t-Tıbb. Tu‘aymî HH, editör. 7 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî; 2002.
- 16.İshâk bin Murâd. Edviye-i Müfrede. Gözden Geçirilmiş 2. Baskı. Yayına Hazırlayanlar: Canpolat M, Önler Z. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları; 2016.
- 17.Çetin HA. Eski Anadolu Türkçesi Eczacılık ve Tıp Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları; 2020.
- 18. İlaç ve Eczacılık Terimleri Çalışma Grubu. İlaç ve Eczacılık Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu; 2015.
- 19.Tokaç M. İlk Dönem (XIV-XV yüzyıllar) Türkçe Tıp Yazmalarında Cilt Hastalıkları ve Tedavileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı; 2000.
- 20. Özyurt S, Kaptanoğlu AF. Dermatolojik Terimlerin ve Hastalık Adlarının Kökenleri. Dermatoz 2013;4(3):111-113.
- 21.Maʿmer b. Râşid. el-Câmiʿ. Aʿzamî HR, editör. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebu'l-İslâmî; 1982.
- 22.Abdurrezzâk b. Hemmâm es-Sanʿânî. el-Musannef. 10 Cilt. Kahire: Dâru't-Teʿsîl; 2015.
- 23. Ahmed b. Hanbel. Müsned. Arnâût Ş, Mürşid A, editörler. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle; 2001.
- 24. Ebû Îsâ et-Tirmizî. es-Sünen. 5 Cilt. Kahire: Dâru't-Teʾsîl; 2015.
- 25.İbn Saʿd, et-Tabakât. Ömer AM, editör. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü'l-Hancî; 2001.
- 26.Ebû Nuʿaym el-İsfahânî. et-Tıbbu'n-Nebevî. Dönmez MH, editör. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm; 2006.
- 27.Öztürk L. İslam Tıp Tarihi Üzerine İncelemeler. İstanbul: Ensar Neşriyat; 2013.
- 28. Özkan G. Hz. Peygamber Döneminde Cennetü'l-Bakî. İstanbul: Siyer Yayınları; 2020.
- 29.Zehebî. Siyeru Aʿlâmi'n-Nubelâ'. Arnâût Ş, editor. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle; 1985.
- 30.Ebü'l-Kâsım Beğavî. Muʿcemu's-Sahâbe. Menkûş MA, Kâdî İİ, editör. 4 Cilt. Kuveyt: Mibretü'l- Âl ve'l-Ashâb; 2011.
- 31. Taberânî. el-Muʿcemu'l-Kebîr. Selefî HA, editör. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî; 1983.
- 32. Özkan H. Zeyneb bint Muâviye. İn: TDV İslâm Ansiklopedisi. 44. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı; 2013. pp: 361-362.
- 33.Çelebi İ. Rukye. İn: TDV İslâm Ansiklopedisi. 35. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı; 2008. pp: 219-222.
- 34.Hâkim. el-Mustedrek ale's-Sahîhayn. 8 Cilt. Kahire: Dâru't-Teʾsîl; 2014.
- 35.İclî, Sikât. Bestevî AA, editör. Medine: y.y.; 1985.
- 36.Avcı S. Hadisçilere Göre Muhadramlar. İslâmî Araştırmalar Dergisi 2005;18(2):159-67.
- 37.Belâzurî. Ensâbu'l-Eşrâf. Zekkâr S, Ziriklî R, editörler. 13 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr; 1996.
- 38.Bonnetblanc JM, Bédane C. Erysipelas: recognition and management. Am J Clin Dermatol 2003;4(3):157-63.
- 39.Özel E. Tarihte Kadim Tedavi Yöntemi Olarak Dağlama. Kaya ŞD, Uludağ A, editörler. 6. Uluslararası 16. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi. Cumhuriyetimizin 100 Yılında Sağlık Yönetimi ve Geleceği. 2023; Ekim 12-14; Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi; 2023.
- 40. İbn Manzûr. Lisânü'l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır; 1993.
- 41.Kettâni MA. et-Terâtîbu’l-İdâriyye- Hz. Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar. Çeviren: Özel A. 3. Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
- 42. Kuş Ö. ʿAlī B. el-ʿAbbās El-Mecūsīnin Kāmiluṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye Adlı Eserinde Cerrahi Tedavi Uygulamaları ve Tıp Tarihindeki Yeri. Doktora Tezi. Danışman: Prof. Dr. Acıduman A. Ankara: Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2020.
- 43. Gültekin E. 19. Yüzyılda Osmanlılarda Kolera Tedavileri. Doktora Tezi. Danışman: Prof. Dr. H. Nil Sarı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2016.
- 44.Celestin R, et al. Erysipelas: a common potentially dangerous infection. Acta Dermatovenerol Alp Pannonica Adriat 2007 Sep;16(3):123-127.
Humra (حُمْرة) as a Skin Disease in Early Islamic Society: Disease Cases of the Prophet Muhammad's Era
Abstract
Objective: Humra is a skin disease documented in early Islamic society. This study identifies four cases associated with Humra from this period. We aim to analyze perceptions of the disease, its characteristics, and how it is treated as reflected in these accounts.
Method: We draw on primary sources from hadith collections that provide insights into the socio-cultural milieu of the Prophet Muhammad’s era. We present these narrations in the findings section with the original Arabic texts alongside Turkish translations, followed by a detailed discussion.
Findings: We identify four cases of Humra disease from the Prophet Muhammad's time, involving adults: As'ad b. Zurara, Zaynab bint Mu'awiya, Abdullah b. 'Umar from the Companions, and Abdullah b. Ukaym was one of the Muhadramun. In the cases of Zaynab and Abdullah b. 'Umar, the disease appeared on the face and legs, while As'ad b. Zurara experienced the pain associated with Humra. We note that treatment methods include the use of ruqyah for Zaynab and both Abdullahs, whereas cauterization was notably applied to As'ad b. Zurara.
Discussion-Conclusion: Our analysis reveals that the descriptions of Humra in classical Arabic dictionaries and medical texts align with accounts from the Prophet Muhammad's time, particularly regarding the affected areas of the skin and the symptoms described. We also examine the possible identification of Humra with erysipelas and discuss its potentially contagious and fatal nature. Furthermore, we evaluate the treatment practices, including ruqyah and cauterization, within the historical context of the era.
References
- 1.Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn. Mahzûmî M, Sâmerrâî İ, editörler. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl; 1988.
- 2.Ezherî. Tehzîbü’l-Luga. Mirʿab MA, editör. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî; 2001.
- 3.Arıcı M. İslâm Coğrafyasında Salgınlar Tarihinin Sessiz Kaynakları: Taun/Veba Risaleleri Literatürü. Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 2021;7(1):93-148.
- 4. Mahmoud R. İbn Hacer El-Askalânî’nin Veba-Taun Gibi Salgın Hastalıklara Yaklaşımı. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi 2020;6:67-86.
- 5. Ebû Muhammed es-Sahârî. Kitabü’l-Mâ’. Hadi Hasan Hammudi, editör. 3 Cilt. Maskat: Vizaretü't-Türâs ve's-Sekâfe; 2010.
- 6.İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır; 1993.
- 7.Zebîdî. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. Şîrî A, editör. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr; 2003.
- 8.Câhız. el-Hayevân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye; 2003.
- 9.Kâsım es-Serakustî. ed-Delâîl fî Garîbi'l-Hadîs. Kannâs MA, editor. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü'l Ubeykân; 2001.
- 10.Saîd el-Meâfîrî. Kitâbu'l-Efʿâl. Muhammed H, Şeref M, editörler. 4 Cilt. Kâhire: Müesseseti Dârü’ş-Şa‘b li’s-Sahâfeti ve’t-Tıbâati ve’n-Neşr; 1975.
- 11.İbn Sînâ. el-Kânûn fi’t-Tıbb. Dannâvî ME, editör. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye; 1999.
- 12.Ali b. Rabben Taberî. Firdevsü’l-Hikme fi't-Tıbb. Sıddîkî MZ, editör. Berlin: Afitab; 1928.
- 13.İskenderiyeli Şârihler. Cevâmi‘u’l-İskenderâniyyîn li-Kütübi Câlînûs fi’t-Tıb: Galen’in Tıp Külliyâtı Derlemeleri (İnceleme- Çeviri- Eleştirmeli Metin). İn: Deniz G, editör. Akdağ Ö, Medraty A, çevirenler. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı; 2023.
- 14.Bayat AH. Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları; 2016.
- 15.Ebû Bekr Râzî. el-Hâvî fi’t-Tıbb. Tu‘aymî HH, editör. 7 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî; 2002.
- 16.İshâk bin Murâd. Edviye-i Müfrede. Gözden Geçirilmiş 2. Baskı. Yayına Hazırlayanlar: Canpolat M, Önler Z. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları; 2016.
- 17.Çetin HA. Eski Anadolu Türkçesi Eczacılık ve Tıp Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları; 2020.
- 18. İlaç ve Eczacılık Terimleri Çalışma Grubu. İlaç ve Eczacılık Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu; 2015.
- 19.Tokaç M. İlk Dönem (XIV-XV yüzyıllar) Türkçe Tıp Yazmalarında Cilt Hastalıkları ve Tedavileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı; 2000.
- 20. Özyurt S, Kaptanoğlu AF. Dermatolojik Terimlerin ve Hastalık Adlarının Kökenleri. Dermatoz 2013;4(3):111-113.
- 21.Maʿmer b. Râşid. el-Câmiʿ. Aʿzamî HR, editör. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebu'l-İslâmî; 1982.
- 22.Abdurrezzâk b. Hemmâm es-Sanʿânî. el-Musannef. 10 Cilt. Kahire: Dâru't-Teʿsîl; 2015.
- 23. Ahmed b. Hanbel. Müsned. Arnâût Ş, Mürşid A, editörler. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle; 2001.
- 24. Ebû Îsâ et-Tirmizî. es-Sünen. 5 Cilt. Kahire: Dâru't-Teʾsîl; 2015.
- 25.İbn Saʿd, et-Tabakât. Ömer AM, editör. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü'l-Hancî; 2001.
- 26.Ebû Nuʿaym el-İsfahânî. et-Tıbbu'n-Nebevî. Dönmez MH, editör. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm; 2006.
- 27.Öztürk L. İslam Tıp Tarihi Üzerine İncelemeler. İstanbul: Ensar Neşriyat; 2013.
- 28. Özkan G. Hz. Peygamber Döneminde Cennetü'l-Bakî. İstanbul: Siyer Yayınları; 2020.
- 29.Zehebî. Siyeru Aʿlâmi'n-Nubelâ'. Arnâût Ş, editor. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle; 1985.
- 30.Ebü'l-Kâsım Beğavî. Muʿcemu's-Sahâbe. Menkûş MA, Kâdî İİ, editör. 4 Cilt. Kuveyt: Mibretü'l- Âl ve'l-Ashâb; 2011.
- 31. Taberânî. el-Muʿcemu'l-Kebîr. Selefî HA, editör. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî; 1983.
- 32. Özkan H. Zeyneb bint Muâviye. İn: TDV İslâm Ansiklopedisi. 44. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı; 2013. pp: 361-362.
- 33.Çelebi İ. Rukye. İn: TDV İslâm Ansiklopedisi. 35. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı; 2008. pp: 219-222.
- 34.Hâkim. el-Mustedrek ale's-Sahîhayn. 8 Cilt. Kahire: Dâru't-Teʾsîl; 2014.
- 35.İclî, Sikât. Bestevî AA, editör. Medine: y.y.; 1985.
- 36.Avcı S. Hadisçilere Göre Muhadramlar. İslâmî Araştırmalar Dergisi 2005;18(2):159-67.
- 37.Belâzurî. Ensâbu'l-Eşrâf. Zekkâr S, Ziriklî R, editörler. 13 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr; 1996.
- 38.Bonnetblanc JM, Bédane C. Erysipelas: recognition and management. Am J Clin Dermatol 2003;4(3):157-63.
- 39.Özel E. Tarihte Kadim Tedavi Yöntemi Olarak Dağlama. Kaya ŞD, Uludağ A, editörler. 6. Uluslararası 16. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi. Cumhuriyetimizin 100 Yılında Sağlık Yönetimi ve Geleceği. 2023; Ekim 12-14; Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi; 2023.
- 40. İbn Manzûr. Lisânü'l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır; 1993.
- 41.Kettâni MA. et-Terâtîbu’l-İdâriyye- Hz. Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar. Çeviren: Özel A. 3. Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
- 42. Kuş Ö. ʿAlī B. el-ʿAbbās El-Mecūsīnin Kāmiluṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye Adlı Eserinde Cerrahi Tedavi Uygulamaları ve Tıp Tarihindeki Yeri. Doktora Tezi. Danışman: Prof. Dr. Acıduman A. Ankara: Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2020.
- 43. Gültekin E. 19. Yüzyılda Osmanlılarda Kolera Tedavileri. Doktora Tezi. Danışman: Prof. Dr. H. Nil Sarı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2016.
- 44.Celestin R, et al. Erysipelas: a common potentially dangerous infection. Acta Dermatovenerol Alp Pannonica Adriat 2007 Sep;16(3):123-127.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | History of Islam |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Early Pub Date | May 28, 2025 |
| Publication Date | May 30, 2025 |
| Submission Date | November 7, 2024 |
| Acceptance Date | February 17, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 15 Issue: 2 |
Cite
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Periodical scientific publication of Mersin University School of Medicine. Can not be cited without reference. Responsibility of the articles belong to the authors
Ayşegül Tuğuz
from composition of İlter Uzel named “Dioscorides and his Student
Address
Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Çiftlikköy Kampüsü
Yenişehir / Mersin