Research Article
Year 2025,
Issue: 57, 177 - 199, 01.06.2025
Abstract
Doğu Uygur Kağanlığı’nın yıkılışından sonra Turfan bölgesine göç etmeleriyle birlikte Uygurlar; farklı etnik topluluklarla, dinî ve kültürel muhitlerle tanışmışlardır. Böylece İpek Yolu güzergâhında siyasi ve askerî bir kimlikten çok kültürel ve ticari faaliyetlerle öne çıkan bir devlet kuran Uygurlar, Orta Asya dinlerinin etkisinde oldukça kapsamlı bir tercüme edebiyatı oluşturmuştur. Bu edebiyat içerisinde felsefi bir inanış sistemi olarak kendisini tanımlayan Budizm, son derece güçlü bir yere sahiptir. Uygurlar, Budizm’in oldukça farklı ekollerini tanısalar da çevirdikleri eserler temelde Budist öğreti ilkeleriyle örtüşmektedir. Bu ilkelerden ahlaklılık, zihinsel olgunlaşmanın bir yolu olarak değerlendirilmektedir. Budizm’de doğru davranış yahut tutum ise erdemli olmanın gereği sayılır. Budist inanış sisteminde ihtiras, tıpkı nefret ve cahillik gibi imha edilmesi gereken bir duygudur. Bu çalışma, bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda korunan şimdiye kadar yayımlanmamış dört Eski Uygurca fragmanın filolojik neşrini amaçlamaktadır. Bu fragmanlar şunlardır: Mainz 296 (T II b 42), Mainz 723 (T II D 85 / Ch 14), U 1192 (T II Y 37) ve U 1645 (T II M). Yazıda bu fragmanların metni, aktarması, açıklamaları ve sözlüğü ortaya konmuştur.
Keywords
Project Number
-
References
- Adams, Douglas Q. A Dictionary of Tocharian B. Revised and Greatly Enlarged Vol. 1-2. Rodopi, 2013.
- Arat, Reşit Rahmeti. “Uygurlarda Istılahlara Dair.” Türkiyat Mecmuası, c. 7-8, 1940-42, ss. 56-81.
- Carling, Gerd, ve Georges-Jean Pinault. Dictionary and Thesaurus of Tocharian A. Harrassowitz, 2023.
- Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford at the Clarendon, 1972.
- Conze, Edward. Thirty Years of Buddhist Studies: Selected Essays. Cassirer, 1967.
- Durkin-Meisterernst, Desmond. Dictionary of Manichaean Texts. Vol. III: Texts from Central Asia and China. Part 1. Dictionary of Manichaean Middle Persian and Partian. Brepols, 2004.
- Edgerton, Franklin. Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. Vol. II: Dictionary. Yale University, 1953.
- Erdal, Marcel. A Grammar of Old Turkic. Brill, 2004.
- Gabain, Annemarie von. Eski Türkçenin Grameri, Çeviren Mehmet Akalın. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988.
- Geng, Shimin. “Qadimqi uyġurca buddhistik äsär “Ārya-trāta-buddhamātrika-vimsati-pūgā-stotra-sūtra”din fragmentlar.” Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları, 1979, ss. 295-306.
- Gharib, Badralzaman. Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English. Farhangan, 1995.
- Hirakawa, Akira. Bukkyō kan-bon dai jiten 佛教漢梵大辭典 [Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary]. Reiyūkai, 1997.
- Japanese-English Buddhist Dictionary. Daitō Shunppansha, 1979.
- Karaman, Ahmet. Eski Türkçede İkilemeler. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2022.
- Kasai, Yukiyo. “Uyghur Legitimation and the Role of Buddhism.” Buddhism in Central Asia I: Patronage, Legitimation, Sacred Space, and Pilgrimage, Hazırlayan Carmen Meinert ve Henrik Sørensen, Brill, 2020, ss. 61-90.
- Monier-Williams, Monier. A Sanskrit-English Dictionary. Oxford University Press, 1899.
- Nadalyayev, Vladimir vd. Drevnetyurkskiy Slovar’. Izdat. Nauka, Leningradskoe Otd, 1969.
- Ölmez, Mehmet. “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine.” Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı-Belleten, c. 65, no. 2, 2017, ss. 243-311.
- Özertural, Zekine. “Eski Türkçe tu- ‘kapamak’ Eylemi Üzerine.” Türkoloji Dergisi, c. 15, 2002, ss. 181-192.
- Poucha, Pavel. Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A. Statni Pedagogicke Nakladatelstvi, 1955.
- Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien 1-6. Steiner, 1977-1998.
- Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. I. Verben. Band 1: ab- - äzüglä-. Steiner, 2010.
- Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikel. Band 1: a-asvık. Steiner, 2015.
- Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikel. Band 2: aš-äžük. Steiner, 2017.
- Schmidt-Glintzer, Helwig. Der Buddhismus. Beck, 2007.
- Schumann, Hans Wolfgang. Mahāyāna-Buddhismus: das große Fahrzeug über den Ozean des Leidens. Diederichs, 1995.
- Soothill, William Edward ve Lewis Hodous. A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit-Pali Index. Kegan Paul, Trench, Trubner & Co, 1937.
- Şen, Serkan. Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. 2002. Ondokuz Mayıs Ü, Yüksek lisans tezi.
- Tekin, Talat. Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016.
- Tokyürek, Hacer. Altun Yaruk Sudur: IV. Tegzinç (Karşılaştırmalı Metin Yayını). Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
- Wilkens, Jens. Das Buch von der Sündentilgung. Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig. Teil 1. [Vorwort, Einleitung, Edition]. Teil 2. [Glossar, Transliterationen, Tafeln]. Brepols, 2007.
- Wilkens, Jens. “Hatten die alten Uiguren einen buddhistischen Kanon?” Kanonisierung und Kanonbildung in der asiatischen Religionsgeschichte, Hazırlayanlar Max Deeg, Oliver Freiberger ve Christoph Kleine, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2011, ss. 345–378.
- Wilkens, Jens. “Buddhism in the West Uyghur Kingdom and Beyond.” Transfer of Buddhism Across Central Asian Networks (7th to 13th Centuries), Hazırlayan Carmen Meinert, Brill, 2015, ss. 191-249.
- Wilkens, Jens. Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien: Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā Teil 1-3. Brepols, 2016.
- Wilkens, Jens. Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch - Deutsch - Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca - Almanca - Türkçe. Universitätsverlag Göttingen, 2021.
- Yakup, Abdurishid. Prajñāpāramitā Literature in Old Uyghur. Brepols, 2010.
- DDB = Digital Dictionary of Buddhism, buddhism-dict.net. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
- URL-1: “Mainz 296 (T II b 42).” Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, 2025, qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00020492. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
- URL-2: “Mainz 723 (T II D 85 / Ch 14).” Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, 2025, qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00034546. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
- URL-3: “U 1192 (T II Y 37).” Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, 2025, qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00027201. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
- URL-4: “U 1645 (T II M).” Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, 2025, qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00027721. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
Year 2025,
Issue: 57, 177 - 199, 01.06.2025
Abstract
After the fall of the Eastern Uyghur Khanate, Uyghurs relocated to Turfan and interacted with diverse ethnic, religious, and cultural groups there. Consequently, the Uyghurs, on Silk Road emphasizing cultural and commercial aspects over military and political ones, produced an extensive body of translated literature under the impact of Central Asian religions. In this literature, Buddhism, a philosophy defining itself as a belief system, has a highly strong place. While the Uyghurs are familiar with different Buddhist schools, Uyghur translations generally overlap with the fundamental Buddhist teachings. Morality, among these principles, is regarded as a facet of mental maturity. Proper behavior or attitude in Buddhism is essential to being virtuous. Buddhism teaches that passion, similar to hatred and ignorance, needs to be eradicated. This research will aim to publish four Old Uyghur fragments philologically, currently unpublished and held in Berlin’s Turfan Collection. These fragments are: Mainz 296 (T II b 42), Mainz 723 (T II D 85 / Ch 14), U 1192 (T II Y 37) and U 1645 (T II M). The article presents the text, translations, explanations, and glossary of these fragments.
Keywords
Project Number
-
References
- Adams, Douglas Q. A Dictionary of Tocharian B. Revised and Greatly Enlarged Vol. 1-2. Rodopi, 2013.
- Arat, Reşit Rahmeti. “Uygurlarda Istılahlara Dair.” Türkiyat Mecmuası, c. 7-8, 1940-42, ss. 56-81.
- Carling, Gerd, ve Georges-Jean Pinault. Dictionary and Thesaurus of Tocharian A. Harrassowitz, 2023.
- Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford at the Clarendon, 1972.
- Conze, Edward. Thirty Years of Buddhist Studies: Selected Essays. Cassirer, 1967.
- Durkin-Meisterernst, Desmond. Dictionary of Manichaean Texts. Vol. III: Texts from Central Asia and China. Part 1. Dictionary of Manichaean Middle Persian and Partian. Brepols, 2004.
- Edgerton, Franklin. Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. Vol. II: Dictionary. Yale University, 1953.
- Erdal, Marcel. A Grammar of Old Turkic. Brill, 2004.
- Gabain, Annemarie von. Eski Türkçenin Grameri, Çeviren Mehmet Akalın. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988.
- Geng, Shimin. “Qadimqi uyġurca buddhistik äsär “Ārya-trāta-buddhamātrika-vimsati-pūgā-stotra-sūtra”din fragmentlar.” Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları, 1979, ss. 295-306.
- Gharib, Badralzaman. Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English. Farhangan, 1995.
- Hirakawa, Akira. Bukkyō kan-bon dai jiten 佛教漢梵大辭典 [Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary]. Reiyūkai, 1997.
- Japanese-English Buddhist Dictionary. Daitō Shunppansha, 1979.
- Karaman, Ahmet. Eski Türkçede İkilemeler. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2022.
- Kasai, Yukiyo. “Uyghur Legitimation and the Role of Buddhism.” Buddhism in Central Asia I: Patronage, Legitimation, Sacred Space, and Pilgrimage, Hazırlayan Carmen Meinert ve Henrik Sørensen, Brill, 2020, ss. 61-90.
- Monier-Williams, Monier. A Sanskrit-English Dictionary. Oxford University Press, 1899.
- Nadalyayev, Vladimir vd. Drevnetyurkskiy Slovar’. Izdat. Nauka, Leningradskoe Otd, 1969.
- Ölmez, Mehmet. “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine.” Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı-Belleten, c. 65, no. 2, 2017, ss. 243-311.
- Özertural, Zekine. “Eski Türkçe tu- ‘kapamak’ Eylemi Üzerine.” Türkoloji Dergisi, c. 15, 2002, ss. 181-192.
- Poucha, Pavel. Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A. Statni Pedagogicke Nakladatelstvi, 1955.
- Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien 1-6. Steiner, 1977-1998.
- Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. I. Verben. Band 1: ab- - äzüglä-. Steiner, 2010.
- Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikel. Band 1: a-asvık. Steiner, 2015.
- Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikel. Band 2: aš-äžük. Steiner, 2017.
- Schmidt-Glintzer, Helwig. Der Buddhismus. Beck, 2007.
- Schumann, Hans Wolfgang. Mahāyāna-Buddhismus: das große Fahrzeug über den Ozean des Leidens. Diederichs, 1995.
- Soothill, William Edward ve Lewis Hodous. A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit-Pali Index. Kegan Paul, Trench, Trubner & Co, 1937.
- Şen, Serkan. Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. 2002. Ondokuz Mayıs Ü, Yüksek lisans tezi.
- Tekin, Talat. Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016.
- Tokyürek, Hacer. Altun Yaruk Sudur: IV. Tegzinç (Karşılaştırmalı Metin Yayını). Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
- Wilkens, Jens. Das Buch von der Sündentilgung. Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig. Teil 1. [Vorwort, Einleitung, Edition]. Teil 2. [Glossar, Transliterationen, Tafeln]. Brepols, 2007.
- Wilkens, Jens. “Hatten die alten Uiguren einen buddhistischen Kanon?” Kanonisierung und Kanonbildung in der asiatischen Religionsgeschichte, Hazırlayanlar Max Deeg, Oliver Freiberger ve Christoph Kleine, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2011, ss. 345–378.
- Wilkens, Jens. “Buddhism in the West Uyghur Kingdom and Beyond.” Transfer of Buddhism Across Central Asian Networks (7th to 13th Centuries), Hazırlayan Carmen Meinert, Brill, 2015, ss. 191-249.
- Wilkens, Jens. Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien: Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā Teil 1-3. Brepols, 2016.
- Wilkens, Jens. Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch - Deutsch - Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca - Almanca - Türkçe. Universitätsverlag Göttingen, 2021.
- Yakup, Abdurishid. Prajñāpāramitā Literature in Old Uyghur. Brepols, 2010.
- DDB = Digital Dictionary of Buddhism, buddhism-dict.net. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
- URL-1: “Mainz 296 (T II b 42).” Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, 2025, qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00020492. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
- URL-2: “Mainz 723 (T II D 85 / Ch 14).” Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, 2025, qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00034546. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
- URL-3: “U 1192 (T II Y 37).” Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, 2025, qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00027201. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
- URL-4: “U 1645 (T II M).” Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, 2025, qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00027721. Erişim tarihi 18 Şubat 2025.
There are 41 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Old Turkic Language (Orhon, Uyghur, Karahan) |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Project Number | - |
| Publication Date | June 1, 2025 |
| Submission Date | February 19, 2025 |
| Acceptance Date | May 6, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 57 |
- Article Files