Öz
İslam telif geleneğinde tarih boyunca biyografik eserler farklı yöntemlerle kaleme alınmıştır. Bu yöntemlerden biri de belli bir asırda yaşamış toplumun önde gelen şahıslarının hayatını içeren eserlerin yazılmasıdır. Bu şekilde yazılan biyografik eserler konu edindiği zaman aralığındaki dönemin sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi durumu hakkında çok sayıda veri sunmaktadır. Çünkü bu tür eserlerde zaman aralığı belli olduğundan verilen bilgileri bu sınırlı alan içerisinde değerlendirip belli sonuçlara varmak kolaydır. Necmeddîn el-Gazzî de Memlükler yönetiminin sonu Osmanlı yönetiminin ilk dönemine tekabül eden bir geçiş süreci olan hicri 10. yüzyılda başta Dımaşk olmak üzere Kahire, Kudüs, Halep ve İstanbul gibi İslam dünyasının önemli şehirlerinde yaşamış çok sayıda kişinin hayatına yer verdiği biyografik eserler yazmıştır. Onun yazdıkları bu eserler Memlükler ve Osmanlı dönemi Arap edebiyatına ışık tutan ilk kaynak değeri taşımaktadır. Bu nedenle çalışmamızda Necmeddîn el-Gazzî’nin biyografi alanında kaleme aldığı el-Kevâkibu’s-Sâire adlı eseri çerçevesinde onun biyografi yazıcılığındaki yerini belirlemeye çalıştık. Bu bağlamda öncelikle Gazzî’nin hayatı ve eserleri detaylı bir şekilde verildikten sonra ilgili eserin yazılış amacı, muhtevası, yöntemi ve kaynakları ele alındı. el-Gazzî’nin bu eserinin dönemin siyasi, idari, ilmi ve kültürel hayatı hakkında çok sayıda veri barındırdığı görülmüştür.
Anahtar Kelimeler
Arap Edebiyatı Necemeddîn el-Gazzî el-Kevâkibu’s-Sâire Terâcim Tabakât
Kaynakça
- Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi Osmanlı Dönemi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2015. Dernika, Muhammed Ahmet. Mu’cemu A’lâmi Şu’arâi’l-Medhi’n-Nebî. Mektebetü’l-Hilal, ts.
- Gazzî, Ebü’l-Mekârim Necmeddin Muhammed b. Muhammed el-Âmirî. el-Kevâkibü’s-sâʾire bi-menâkıbi aʿyâni’l-miʾeti’l-ʿâşire. thk. Cebrail Süleyman Cebbûr. Beyrut: Dâru’lİfâk’il-Cedîd, 1979.
- Gazzî, Ebü’l-Mekârim Necmeddin Muhammed b. Muhammed el-Âmirî. Lutfü’s-semer ve katfü’s-semer min terâcimi aʿyâni’t-tabakati’l-ûlâ mine’l-karni’l-hâdî ʿaşer. thk. Mahmut eş-Şeyh. Dımeşk: Vizaretü’s-Sekâfe ve’l-İrşad, 1981.
- Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer. Reyhânetü’l-elibbâ ve zehretü’l-hayâti’ddünyâ. Matba’atu İsa el-Bâbî, 1967.
- Hanbelî, Ebu’l-Mevâhib Muhammed b. Abdulbaki. Meşîhatu ebi’l-Mevâhib el-Hanbelî. Dâru’l-Fikir, ts.
- İzgi, Cevat. “İbnü’l-Hanbelî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- Kami, Gürzat. Memlük Osmanlı Geçiş Döneminde Dımeşk Uleması: Gazzî Ailesinin Tarihi (1450-1650). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Kavas, Ahmet. “İbn Tolun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
- Komisyon. et-Terâcim ve’s-Siyer. Dâru’l-Me’ârif, 1955.
- Mert, Özcan. “Âyan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Meydânî, Abdurrezzak b. Hasan b. İbrahim el-Beytâr. Hilyetu’l-beşer fî târihi’l-karni’s-sâlis ‘aşar. Dâru Sâdır, 1993.
- Muhibbî, Muhammed el-Emîn b. Fazlillâh b. Muhibbillâh. Hulâsatü’l-eser fî aʿyâni’l-karni’lhâdî ʿaşer. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
- Nuveyhid, Adil. Mu’cemu’l-Mufessirîn min sadri’l-İslam ve hatta asri’l-hâdır. Beyrut: Muessesetu Nuveyhidi’s-Sekafiyye, lit’-Telif, ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1988.
- Tomar, Cengiz. “Sehâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 36. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
- Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm. Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.
- Zübeyrî, Velid b. Ahmet el-Hüseyn - Gaysî, İyâd b. Abdullatif. el-Mevsû’atu’l-Muyessere fî terâcimi eimmeti’t-tefsir ve’l-İkrâ ve’n-nahv ve’l-luğat. Manchester: Mecelletu’l- hikme, 2003.
Öz
In the Islamic copyright tradition, biographical works have been written using different methods throughout history. One of these methods is to write works that include the lives of prominent
people of the society who lived in a certain century. Biographical works written in this way provide
a lot of data about the social, cultural, economic and political situation of the period in which they
are subject. Because the time period in such works is clear, it is easy to evaluate the information
given within this limited area and reach certain conclusions. Necmeddin el-Ghazzi also wrote biographical works that included the lives of many people who lived in important cities of the Islamic
world, especially Damascus, Cairo, Jerusalem, Aleppo and Istanbul, in the 10th century Hijri, which
was a transition period corresponding to the end of the Mamluk rule and the first period of the
Ottoman rule. These works written by him are the first source that sheds light on the Arab literature of the Mamluk and Ottoman periods. For this reason, in our study, we tried to determine Necmeddîn el-Gazzî's place in biography writing within the framework of his work called elKevâkibu's-Saire, which he wrote in the field of terâcim. In this context, first of all, al-Gazzi's life and works were given in detail, and then the purpose of writing, content, method and sources of the relevant work were discussed. It has been seen that this work of al-Ghazzî contains a lot of data about the political, administrative, scientific and cultural life of the period.
Anahtar Kelimeler
Arabic Literature Najm al-Dīn al-Ghazzī al-Kawākib al-Sāʾira Biographical Dictionaries
Kaynakça
- Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi Osmanlı Dönemi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2015. Dernika, Muhammed Ahmet. Mu’cemu A’lâmi Şu’arâi’l-Medhi’n-Nebî. Mektebetü’l-Hilal, ts.
- Gazzî, Ebü’l-Mekârim Necmeddin Muhammed b. Muhammed el-Âmirî. el-Kevâkibü’s-sâʾire bi-menâkıbi aʿyâni’l-miʾeti’l-ʿâşire. thk. Cebrail Süleyman Cebbûr. Beyrut: Dâru’lİfâk’il-Cedîd, 1979.
- Gazzî, Ebü’l-Mekârim Necmeddin Muhammed b. Muhammed el-Âmirî. Lutfü’s-semer ve katfü’s-semer min terâcimi aʿyâni’t-tabakati’l-ûlâ mine’l-karni’l-hâdî ʿaşer. thk. Mahmut eş-Şeyh. Dımeşk: Vizaretü’s-Sekâfe ve’l-İrşad, 1981.
- Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer. Reyhânetü’l-elibbâ ve zehretü’l-hayâti’ddünyâ. Matba’atu İsa el-Bâbî, 1967.
- Hanbelî, Ebu’l-Mevâhib Muhammed b. Abdulbaki. Meşîhatu ebi’l-Mevâhib el-Hanbelî. Dâru’l-Fikir, ts.
- İzgi, Cevat. “İbnü’l-Hanbelî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- Kami, Gürzat. Memlük Osmanlı Geçiş Döneminde Dımeşk Uleması: Gazzî Ailesinin Tarihi (1450-1650). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Kavas, Ahmet. “İbn Tolun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
- Komisyon. et-Terâcim ve’s-Siyer. Dâru’l-Me’ârif, 1955.
- Mert, Özcan. “Âyan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Meydânî, Abdurrezzak b. Hasan b. İbrahim el-Beytâr. Hilyetu’l-beşer fî târihi’l-karni’s-sâlis ‘aşar. Dâru Sâdır, 1993.
- Muhibbî, Muhammed el-Emîn b. Fazlillâh b. Muhibbillâh. Hulâsatü’l-eser fî aʿyâni’l-karni’lhâdî ʿaşer. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
- Nuveyhid, Adil. Mu’cemu’l-Mufessirîn min sadri’l-İslam ve hatta asri’l-hâdır. Beyrut: Muessesetu Nuveyhidi’s-Sekafiyye, lit’-Telif, ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1988.
- Tomar, Cengiz. “Sehâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 36. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
- Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm. Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.
- Zübeyrî, Velid b. Ahmet el-Hüseyn - Gaysî, İyâd b. Abdullatif. el-Mevsû’atu’l-Muyessere fî terâcimi eimmeti’t-tefsir ve’l-İkrâ ve’n-nahv ve’l-luğat. Manchester: Mecelletu’l- hikme, 2003.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Arap Dili ve Belagatı |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 29 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 28 Aralık 2024 |
| Kabul Tarihi | 28 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 6 Sayı: 1 |
