Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Hadisin Uydurulma Sebebini Tespitte Müttehem Râvinin Mezhebinin Bilinmesi: Kitâbü’l-Mevzû‘ât Örneği

Yıl 2025, Sayı: 36, 206 - 223, 15.06.2025
https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1633323

Öz

Muhaddisler, bir hadisin uydurma olduğunu tespit edebilmek için çeşitli yöntemler geliştirmiş ve uygulamışlardır. Temelde senedin incelenmesi ve değerlendirilmesine dayanan bu yöntemler, metnin sahih nassa, vakıaya, akla vb. arz edilmesi suretiyle de işletilmiştir. Hadisin mevzû olduğunu ortaya koyabilmek maksadıyla geliştirilen kaideler, “Hadisin uydurulma sebebini tespit ederken de ekstra bazı karînelerin belirlenmesine yardımcı olabilir mi?” sorusunu akla getirmektedir. Mevzû‘ât literatürü bu çerçevede incelendiğinde bu literatürün, hadisin sebeb-i vaz‘ını belirlemede faydalanılabilecek bazı karînelerin tespitine imkân sunduğu görülmektedir. Bu çalışma, mevzû hadis ile mezhebî aidiyet arasındaki ilişkinin hadisin uydurulma sebebine dair detaylar sunabileceği varsayımıyla gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, müttehem râvinin mezhebi ile naklettiği hadis arasındaki bağın incelenmesini ve metinlerin analizini esas almaktadır. Böylece, râvinin mezhebi ile rivayeti arasındaki bağın, hadisin uydurulma sebebine dair ne tür bilgiler sağlayabileceğinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu yönüyle çalışma, sosyal ve siyâsî baskıların hadis vaz‘ındaki etkilerini somut örnekler üzerinden takip etme imkânı sunarak literatüre katkı sağlamayı hedeflemektedir. Ayrıca, dönemin toplumsal yapısını anlamaya yardımcı olacak tarihsel analizlerin, günümüzdeki fırka ve mezhep kaynaklı ihtilafların anlaşılmasına da katkı sunabileceği öngörülmektedir. Nitel araştırma yönteminin takip edildiği araştırmanın örneklemi, İbnü’l-Cevzî’nin (ö. 597/1201) Kitâbü’l-Mevzû‘ât adlı eseridir. el-Mevzû‘ât, içerisinde kendisinden önceki cerh-ta‘dîl -özellikle de duafâ- kitaplarından alıntıların rahatlıkla takip edilebileceği, Makdisî (ö. 507/1113) ve Cûzekânî (ö. 543/1148) gibi âlimlerin mevzû‘ât sahasında yazmış oldukları eserlerden istifade ile oluşturulmuş ve kendisinden sonraki mevzûât müellifleri için de kaynak teşkil etmiş temel bir eser olması sebebiyle örneklem olarak seçilmiştir. Eserdeki rivayetlerin konularına göre ve senedli bir şekilde kaydedilmiş olması da tercih sebebidir. İbnü’l-Cevzî kitabın genelinde rivayetlerden sonra bazı izahlarda bulunma metodunu takip etmektedir. Bu izahlar genellikle rivayetin neden mevzû sayılması gerektiğine dairse de uydurulma sebebine yönelik açıklamalar da dikkat çekmektedir. Bu bağlamda çalışmada, İbnü’l-Cevzî’nin râvinin mezhebi ile rivayeti arasındaki ilişkiyi nasıl kurduğu, bunu yaparken hadisin uydurulma sebebine dair neler söylediği, bu husustaki izahlarının okur için yeterli olup olmadığı soruları da göz önünde bulundurulmuştur. Buna binaen, el-Mevzû‘ât içerisindeki 1847 rivayetin tamamı taranmış ve bu rivayetler arasından araştırma için veri sunabilecek olanlar ayrı bir belgede toplanmıştır. Burada müellifin, râvinin mezhebini zikrederek metnin ihdasını bu mezhebî aidiyetle ilişkilendirmeye çalıştığı düşünülen toplam 43 mevzû hadis tespit edilmiştir. Daha sonra bunlar kendi içerisinde İbnü’l-Cevzî’nin râviye ve metne dönük izahları bağlamında gruplandırılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda ulaşılan bulgulara göre el-Mevzû‘ât’ta; Şîa, Mürcie, Hâriciyye, Kaderiyye ve Kerrâmiyye ile ilişkilendirilen râviler tespit edilmiştir. Bunlardan Hâriciyye hariç, diğer fırka mensuplarının hadis vaz‘ı ile açık bir irtibatı olduğu görülmüştür. Müellifin, uydurulma sebebine dair izahları veya imaları daha çok Şiî râvilerle ilişkilendirilen rivayetler üzerinden takip edilebilmektedir. Bulguların, hadis vaz‘ eden ve mezhebî aidiyeti bilinen bir râvinin -çoğu zaman- mezhebine yardım etmeyi amaçlayarak, mezhebî kabullerine uygun hadisler uydurduğunu söylemeye imkân sunduğu müşahede edilmiştir.

Etik Beyan

Makale yazımının her aşamasında etik ilke ve kurallara uyduğunu beyan ederim.

Destekleyen Kurum

yok

Teşekkür

yok

Kaynakça

  • Acâc el-Hatîb, Muhammed. es-Sünnetu kable’t-tedvin. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1980.
  • Arslan, Sedat. Hz. Musa ile İlgili Rivayetlerin Tesbiti ve Değerlendirilmesi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
  • Avcı, Metin. “İslam Mezhepleri Klasik Kaynaklarında Mürcie Tasnifleri ve Günümüz Mürcie Algısı” ESOGÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2024), 996-1021. https://doi.org/10.51702/esoguifd.1484937
  • Aydınlı, Abdullah. “Dârimî, Osman b. Saîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/494-495. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Aydoğdu, Necdet. Fırka ve Mezhep Taassubunun Hadis İlmine, Hadis Ricâli ve Kitâbiyatına Etkisi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
  • Bulut, Halil İbrahim. “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Haricilik ve Günümüze Yansımaları”. Usul İslam Araştırmaları 11/11 (2009), 41-54.
  • Cûzekânî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. İbrâhîm. el-Ebâtîl ve’l-menâkîr ve’s-sıhâh ve’l-meşâhîr. thk. Abdurrahman b. Abdülcebbâr el-Firyevâî. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 2002.
  • Çelebi, İlyas. İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin İtikadî Görüşleri. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2. Basım, 2000.
  • Dağcı, Sema. Hadislerin Uydurulma Sebepleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
  • Demir, Emrullah. İbn Teymiyye’den Vehhâbîliğe Değişen Mürcie Yaklaşımı. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
  • Erman, Uğur. “Ehl-i Hadis Ehl-i Re’y Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh-Ta’dîl İlmine, Dönemin Teli’lifâtına ve Sosyal/Beşerî İlişkilere Yansıması (Hicrî III. Asır)”. Şarkiyat 9/2 (2017), 990-1010.
  • Erman, Uğur. “Ehl-i Hadis ve Şia Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh ve Ta'dîl İlmine, Dönemin Te’lîfâtına ve Sosyal/Beşerî İlişkilere Yansıması”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2024), 6-35. Erman, Uğur. “Mürcie ve Ehl-i Hadis Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh ve Ta'dîl İlmine Dönemin Te’lîfâtına ve Sosyal/Beşerî İlişkilere Yansıması (Hicrî III. Asır)”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2, 89-108.
  • Erman, Uğur. Hicri III. Asır Muhaddislerinin İdeolojik Aidiyetlerinin Hadis Rivayetlerine Yansıması. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
  • Evkuran, Mehmet. “İslam’da Eşitlik ve İtibâr Talebinin Teolojik Dili “Mukallidin İmânı ve İmânda İstisna Tartışmalarının Sosyo-Politik-Kültürel Bağlamı””. Uluslararası İmâm Mâturîdî Sempozyumu. haz. Ahmet Kartal. 395-403. İstanbul: Ofis Yayın Matbaacılık, 1. Basım, 2014.
  • Felâte, Muhammed b. Hasan Osman. el-Vad‘ fi’l-hadîs. Beyrut: Mektebetü’l-Gazâlî, 1981.
  • Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Medhal ilâ Kitâbi’l-İklîl. thk. Fuâd Abdülmün‘im Ahmed. İskenderiyye: Dârü’d-Da’ve, ts.
  • Hakyemez, Cemil. “İtikadi Mezheplerin Görüşlerini Hadislerle Temellendirme Gayretleri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2003), 59-88.
  • Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b Ali b Sabit. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
  • Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmiʿ li-ahlâkı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Mahmûd et-Tahhân. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, ts.
  • Herevî, Ebü’l-Fazl Ubeydullah b. Abdullah. el-Mu‘cem fî müştebihi esâmi’l-muhaddisîn. thk. Nazar Muhammed el-Fâriyâbî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1411.
  • İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • İbn Arrâk, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Kinânî. Tenzîhü’ş-şerîʿati’l-merfûʿa ʿani’l-ahbâri’ş-şenîʿati’l-mevzûʿa. thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf, Abdullah Muhammed es-Sıddîk. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1399.
  • İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Gurâme el-Amravî. y.y.: Dârü’l-Fikr, 1995.
  • İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 7 Cilt. Beyrut: İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî 195, 1952.
  • İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 10 Cilt. Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
  • İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dârü’r-Rüşd, 1986.
  • İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-Sikât. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, 1973.
  • İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Kitâbü’l-Mecrûḥîn. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 2000.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. Kitâbü’l-mevzûʿât mine’l-ehâdîsi’l-merfûʿât. thk. Nûreddin Boyacılar. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü Edvâü’s-Selef, 1997.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. ed-Du‘afâ ve’l-metrûkîn. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406.
  • İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî. el-Lübâb fî tehzîbi’l-Ensâb. Beyrut: Dârü Sâdır, ts.
  • İnal, İbrahim Hakkı. “Mezhepler Tarihi Literatüründe Öteki Algısı: Mürcie Örneği”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/31 (2014), 223-235.
  • Kahraman, Hüseyin. “İtikâdî Düşünce ve Mezhep Mensubiyetinin Hadislerin Değerlendirilmesine Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2005), 133-163.
  • Kubat, Mehmet - Çetinkaya, Mehmet. “Mezhep Faktörünün Hadis Literatürüne Etkisi”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11/2 (2020), 491-526. https://dergipark.org.tr/en/pub/mesned/issue/58873/730155
  • Kutlu, Sönmez. “Kerrâmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/294-296. Ankara: DİA, 2002.
  • Öztoprak, Mustafa. Müspet ve Menfi İddialar ve Değerlendirmeleri ile Ebû Hanîfe. Sinop: y.y., 2012.
  • Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî vd. Haydarâbâd: Meclisü Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1962.
  • Sersâvî, Mâzin b. Muhammed Hasaneyn. “Mûsâ b. Kays el-Hadramî ‘Usfûrü’l-cenneti em Himârü min Hamîri’n-nâr” Mecelletü’l-‘Ulûmi’ş-Şer‘iyye (el-Kasîm), 9/4 (Temmuz 2016), 1653-1715.
  • Sıbt İbnü’l-Acemî, Ebü’l-Vefa Burhânüddîn İbrâhîm. el-Keşfü’l-hasîs ʿammen rumiye bi-vazʿi’l-hadîs, thk. Subhi Semerrai. Bağdat: Mektebetü’l-Nehdetü’l- ’Arabiyye, 1987
  • Sibâî, Mustafa. es-Sünnetü ve mekânetühâ fi’t-teşrî’i’l-İslâmî. b.y.: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
  • Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. el-Leʾâli’l-masnûʿa fi’l-ahbâri (ehâdîsi)’l-mevzûʿa. thk. Ebû Abdurrahmân Salâh b. Muhammed b. Uveyza. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
  • Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdülkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. 3 Cilt. b.y. Müessesetü’l-Halebî, ts.
  • Şerafüddîn, Muhammed. “Kaderiyye yahut Mu’tezile”. nşr. Necmeddin Güney. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 3/3 (2003), 434-447.
  • Topgül, Muhammed Enes. “Bir Cerh Sebebi Olarak Teşeyyu‘ (Şiîlik Eğilimi) Kavramına Tarihsel Bir Bakış”, MÜİFD 1/42 (2012), 47-76.
  • Topgül, Muhammed Enes. Rivayetten Râviye: Cerh-Ta‘dîl Hükümleri Nasıl Oluştu?. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
  • Ukaylî, Ebû Câfer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmu'tî Emin Kal'âci. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
  • Üzüm, İlyas. “Kaderiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/64-65. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1963.
  • Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2006.
  • Ẕehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. Os̱mân. el-Muğnî fi’d-Duʿafâi. thk. Nûreddîn ʿAttar. b.y.: y.y., ts.

Revealing the Sect of the Alleged Narrator in Determining the Reason for the Fabrication of a Hadith: Sample of The Kitâb al-Mawzû'ât

Yıl 2025, Sayı: 36, 206 - 223, 15.06.2025
https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1633323

Öz

Muhaddiths have developed and applied various methods to uncover the fabricated nature of a hadith. Essentially, these methods focus on the examination and criticism of the isnād by presenting the text against valid sources such as scripture, historical events, reason, etc. The principles developed to establish a hadith's fabrication raise the question: "Can certain indicators be formed while determining the reasons for fabrication?" When examining the literature on fabricated hadiths with this question in mind, it is noteworthy that this literature provides structures that may identify indicators useful in establishing a hadith’s reasons for fabrication. This study is conducted with the assumption that understanding the relationship between fabricated hadiths and sectarian affiliation can offer details regarding their reasons for fabrication. Within this framework, it focuses on analyzing the connection between an accused narrator’s sect and their reported hadiths. Thus, it aims to reveal what can be inferred about a narrator’s sect-based ties concerning their report's reasons for being fabricated. In this respect, by following concrete examples of how social and political pressures influence hadith creation, this study seeks to contribute to existing literature. It is also envisaged that historical analyses that will help to understand the social structure of the period can contribute to the understanding of today’s sectarian conflicts. The qualitative research method follows through Ibn al-Jawzi's (d. 597/1201) work Kitāb al-Mawzu‘āt. This book has been selected as a sample because it allows readers to easily track excerpts from earlier works on jarḥ-taʿdīl, particularly those focused on weak narrators (duʿafā). It was constructed using earlier writings by scholars like Makdisi (d. 507/1113) and Juzākānī (d. 543/1148), who contributed significantly to mawzu‘āt literature; thus serving as a foundational resource for later authors addressing fabricated narrations. The narrations are recorded according to topics with proper isnād references as well. In his book, Ibn al-Jawzi generally follows a method where he provides explanations after each narration; these explanations typically address why specific reports should be considered false while also offering indications concerning reasons for their fabrication, which stand out within his discussions. In this context, questions are raised regarding how Ibn al-Jawzi establishes the relationship between a narrator's sect and their reports, what he states regarding the reasons for fabrication, and whether his explanations are adequate for readers. To this end, 1847 narrations from Kitāb al-Mawzu‘āt were thoroughly examined, and those that could provide data for research were collected separately in another document. A total of 43 fabricated hadiths were identified where the author attempts to associate the creation of the text with sectarian affiliation by mentioning the narrator's sect. Subsequently, these hadiths were categorized and analyzed based on Ibn al-Jawzi’s explanations regarding both the narrator and the text. The findings indicate that in Kitāb al-Mawzu‘āt, narrators associated with Shīʿa, Murjiʾa, Khārijites, Qadarites, and Karrāmiyya have been identified. Except for Khārijites, it was observed that there is a clear connection between other sect members concerning hadith fabrication. This connection also provides room for identifying reasons behind such fabrications. The author’s explanations or implications regarding fabrication can be particularly observed in narrations linked to Shīʿī narrators. The findings suggest that a known sectarian affiliation often indicates that a narrator fabricates hadiths intending to support their own sect's beliefs.

Kaynakça

  • Acâc el-Hatîb, Muhammed. es-Sünnetu kable’t-tedvin. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1980.
  • Arslan, Sedat. Hz. Musa ile İlgili Rivayetlerin Tesbiti ve Değerlendirilmesi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
  • Avcı, Metin. “İslam Mezhepleri Klasik Kaynaklarında Mürcie Tasnifleri ve Günümüz Mürcie Algısı” ESOGÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2024), 996-1021. https://doi.org/10.51702/esoguifd.1484937
  • Aydınlı, Abdullah. “Dârimî, Osman b. Saîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/494-495. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Aydoğdu, Necdet. Fırka ve Mezhep Taassubunun Hadis İlmine, Hadis Ricâli ve Kitâbiyatına Etkisi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
  • Bulut, Halil İbrahim. “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Haricilik ve Günümüze Yansımaları”. Usul İslam Araştırmaları 11/11 (2009), 41-54.
  • Cûzekânî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. İbrâhîm. el-Ebâtîl ve’l-menâkîr ve’s-sıhâh ve’l-meşâhîr. thk. Abdurrahman b. Abdülcebbâr el-Firyevâî. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 2002.
  • Çelebi, İlyas. İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin İtikadî Görüşleri. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2. Basım, 2000.
  • Dağcı, Sema. Hadislerin Uydurulma Sebepleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
  • Demir, Emrullah. İbn Teymiyye’den Vehhâbîliğe Değişen Mürcie Yaklaşımı. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
  • Erman, Uğur. “Ehl-i Hadis Ehl-i Re’y Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh-Ta’dîl İlmine, Dönemin Teli’lifâtına ve Sosyal/Beşerî İlişkilere Yansıması (Hicrî III. Asır)”. Şarkiyat 9/2 (2017), 990-1010.
  • Erman, Uğur. “Ehl-i Hadis ve Şia Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh ve Ta'dîl İlmine, Dönemin Te’lîfâtına ve Sosyal/Beşerî İlişkilere Yansıması”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2024), 6-35. Erman, Uğur. “Mürcie ve Ehl-i Hadis Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh ve Ta'dîl İlmine Dönemin Te’lîfâtına ve Sosyal/Beşerî İlişkilere Yansıması (Hicrî III. Asır)”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2, 89-108.
  • Erman, Uğur. Hicri III. Asır Muhaddislerinin İdeolojik Aidiyetlerinin Hadis Rivayetlerine Yansıması. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
  • Evkuran, Mehmet. “İslam’da Eşitlik ve İtibâr Talebinin Teolojik Dili “Mukallidin İmânı ve İmânda İstisna Tartışmalarının Sosyo-Politik-Kültürel Bağlamı””. Uluslararası İmâm Mâturîdî Sempozyumu. haz. Ahmet Kartal. 395-403. İstanbul: Ofis Yayın Matbaacılık, 1. Basım, 2014.
  • Felâte, Muhammed b. Hasan Osman. el-Vad‘ fi’l-hadîs. Beyrut: Mektebetü’l-Gazâlî, 1981.
  • Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Medhal ilâ Kitâbi’l-İklîl. thk. Fuâd Abdülmün‘im Ahmed. İskenderiyye: Dârü’d-Da’ve, ts.
  • Hakyemez, Cemil. “İtikadi Mezheplerin Görüşlerini Hadislerle Temellendirme Gayretleri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2003), 59-88.
  • Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b Ali b Sabit. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
  • Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmiʿ li-ahlâkı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Mahmûd et-Tahhân. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, ts.
  • Herevî, Ebü’l-Fazl Ubeydullah b. Abdullah. el-Mu‘cem fî müştebihi esâmi’l-muhaddisîn. thk. Nazar Muhammed el-Fâriyâbî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1411.
  • İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • İbn Arrâk, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Kinânî. Tenzîhü’ş-şerîʿati’l-merfûʿa ʿani’l-ahbâri’ş-şenîʿati’l-mevzûʿa. thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf, Abdullah Muhammed es-Sıddîk. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1399.
  • İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Gurâme el-Amravî. y.y.: Dârü’l-Fikr, 1995.
  • İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 7 Cilt. Beyrut: İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî 195, 1952.
  • İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 10 Cilt. Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
  • İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dârü’r-Rüşd, 1986.
  • İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-Sikât. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, 1973.
  • İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Kitâbü’l-Mecrûḥîn. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 2000.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. Kitâbü’l-mevzûʿât mine’l-ehâdîsi’l-merfûʿât. thk. Nûreddin Boyacılar. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü Edvâü’s-Selef, 1997.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. ed-Du‘afâ ve’l-metrûkîn. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406.
  • İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî. el-Lübâb fî tehzîbi’l-Ensâb. Beyrut: Dârü Sâdır, ts.
  • İnal, İbrahim Hakkı. “Mezhepler Tarihi Literatüründe Öteki Algısı: Mürcie Örneği”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/31 (2014), 223-235.
  • Kahraman, Hüseyin. “İtikâdî Düşünce ve Mezhep Mensubiyetinin Hadislerin Değerlendirilmesine Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2005), 133-163.
  • Kubat, Mehmet - Çetinkaya, Mehmet. “Mezhep Faktörünün Hadis Literatürüne Etkisi”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11/2 (2020), 491-526. https://dergipark.org.tr/en/pub/mesned/issue/58873/730155
  • Kutlu, Sönmez. “Kerrâmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/294-296. Ankara: DİA, 2002.
  • Öztoprak, Mustafa. Müspet ve Menfi İddialar ve Değerlendirmeleri ile Ebû Hanîfe. Sinop: y.y., 2012.
  • Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî vd. Haydarâbâd: Meclisü Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1962.
  • Sersâvî, Mâzin b. Muhammed Hasaneyn. “Mûsâ b. Kays el-Hadramî ‘Usfûrü’l-cenneti em Himârü min Hamîri’n-nâr” Mecelletü’l-‘Ulûmi’ş-Şer‘iyye (el-Kasîm), 9/4 (Temmuz 2016), 1653-1715.
  • Sıbt İbnü’l-Acemî, Ebü’l-Vefa Burhânüddîn İbrâhîm. el-Keşfü’l-hasîs ʿammen rumiye bi-vazʿi’l-hadîs, thk. Subhi Semerrai. Bağdat: Mektebetü’l-Nehdetü’l- ’Arabiyye, 1987
  • Sibâî, Mustafa. es-Sünnetü ve mekânetühâ fi’t-teşrî’i’l-İslâmî. b.y.: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
  • Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. el-Leʾâli’l-masnûʿa fi’l-ahbâri (ehâdîsi)’l-mevzûʿa. thk. Ebû Abdurrahmân Salâh b. Muhammed b. Uveyza. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
  • Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdülkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. 3 Cilt. b.y. Müessesetü’l-Halebî, ts.
  • Şerafüddîn, Muhammed. “Kaderiyye yahut Mu’tezile”. nşr. Necmeddin Güney. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 3/3 (2003), 434-447.
  • Topgül, Muhammed Enes. “Bir Cerh Sebebi Olarak Teşeyyu‘ (Şiîlik Eğilimi) Kavramına Tarihsel Bir Bakış”, MÜİFD 1/42 (2012), 47-76.
  • Topgül, Muhammed Enes. Rivayetten Râviye: Cerh-Ta‘dîl Hükümleri Nasıl Oluştu?. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
  • Ukaylî, Ebû Câfer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmu'tî Emin Kal'âci. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
  • Üzüm, İlyas. “Kaderiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/64-65. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1963.
  • Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 18 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2006.
  • Ẕehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. Os̱mân. el-Muğnî fi’d-Duʿafâi. thk. Nûreddîn ʿAttar. b.y.: y.y., ts.
Toplam 50 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Hadis
Bölüm ARAŞTIRMA MAKALELERİ
Yazarlar

Sema Dağcı 0000-0003-3142-3842

Erken Görünüm Tarihi 4 Haziran 2025
Yayımlanma Tarihi 15 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 4 Şubat 2025
Kabul Tarihi 12 Nisan 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 36

Kaynak Göster

ISNAD Dağcı, Sema. “Hadisin Uydurulma Sebebini Tespitte Müttehem Râvinin Mezhebinin Bilinmesi: Kitâbü’l-Mevzû‘ât Örneği”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Haziran 2025), 206-223. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1633323.

Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.