Öz
Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu’nun geç dönem mutfak kültürünü incelemek amacıyla Fenn-i Tabâhat adlı eser analiz edilmiştir. Mehmet Reşad tarafından kaleme alınan eser hem geleneksel Osmanlı mutfağının hem de modernleşme ve Batılılaşma etkileriyle şekillenen yeni gastronomik anlayışların bir yansımasıdır. Çalışma eserde yer alan 731 yemek tarifini, kullanılan gıda maddelerini, pişirme tekniklerini ve sosyoekonomik bağlamı detaylı bir biçimde değerlendirmiştir. Sonuçlar, sebze yemeklerinin yaygınlaşmasıyla mutfağın ekonomik zorluklara adaptasyonunu ve İstanbul’da yaşayan belirli bir kesimin mutfağındaki modernleşme etkilerini ortaya koymuştur. İthal malzemeler ve Batı’dan alınan pişirme teknikleri, Osmanlı mutfağının küreselleşme süreçlerine uyum sağlama kapasitesini göstermiştir. Deniz ürünleri, sebzeler ve zeytinyağlı yemekler mutfağın çok kültürlü yapısını ve coğrafi çeşitliliğini vurgularken, kadınların mutfaktaki rolünün modernleşme sürecinde değiştiği gözlemlenmiştir. Çalışma, Osmanlı mutfağında geleneksel ve modern unsurların bir arada bulunmasının, küresel gastronomi literatüründe de karşılık bulabilecek hibrit bir model sunduğunu ortaya koymuştur. Elde edilen bulgular, gastronomi eğitimi, Türk mutfağının uluslararası tanıtımı ve kültürel diplomasi için uygulanabilir sonuçlar sunmaktadır. Gelecek araştırmalar, Osmanlı mutfağının diğer dönemlerini karşılaştırmalı olarak ele alarak, modern Türk mutfağının değişim sürecini ve küresel bağlamdaki yerini kapsamlı bir biçimde inceleyebilecektir. Fenn-i Tabâhat, hem tarihsel hem de gastronomik bir rehber olarak Türk mutfak tarihi ve bağlantılı çalışmalar için önemli bir kaynaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aksoy, M., Üner, E. H. (2021). Rafine mutfağın doğuşu ve rafine mutfağı şekillendiren yenilikçi mutfak akımlarının yiyecek içecek işletmelerine etkileri. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (6), 1-17.
- Aydın, R. (2023). Osmanlı’dan Cumhuriyete değişen sofralar: yemek ve âdab-ı muâşeret. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25 (4), 1583-1594.
- Badem, A. (2024). Türk mutfağında besin işleme yöntemleri ve muhafazası. Anatolia Social Research Journal, 3 (1), 17-46.
- Bilgin, A., Can, Ö. F., (2024). Osmanlı mutfak kültürü: saraydan halka, klasikten moderne. Vakıfbank Kültür Yayınları.
- Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
- Cankurt, H. (2024). Studies on Ottoman Sherbets from the Past to Present. Journal of Ottoman Civilization Studies, 22, 350-371.
- Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2018). Designing and conducting mixed methods research (3rd ed.). SAGE. Faroqhi, S. (2000). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam (Çev. E. Kılıç), 2. Baskı. Tarih Vakfı.
- Hatipoğlu, A., Batman, O. (2014). Osmanlı saray mutfağına ait gastronomik unsurların günümüz Türk mutfağı ile kıyaslanması. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 11 (2), 62-74.
- Güler, S. (2010). Türk mutfak kültürü ve yeme içme alışkanlıkları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 24-30.
- Işın, M. P. (2018). Sunuş. Fenn-i Tabâhat (İçinde, 1-4). Kitap Yayınevi.
- İlban, M. O., Güleç, E., Çolakoğlu, F., Karabıyık, Ş. N. (2021). Türkistan’dan günümüze Türk mutfak kültürünün gelişimi: Geleneksel Türk mutfağının günümüz yeme içme alışkanlıklarındaki yeri. Türk Dünyası Araştırmaları, 127 (251), 269-288.
- Kapsal, S. (2022). XIX. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda yemek kültürünün değişimi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
- Kasar, H. (2021). Türk mutfak kültürü evreleri ve mutfak sentezinin incelenmesi. Journal of Humanities and Tourism Research, 11 (2), 359-378.
- Mehmet REŞAD, (2018). Fenn-i Tabâhat. Kitap Yayınevi.
- Sabbağ, Ç., Boğan, E. (2019). Türk mutfağının gelişim sürecine genel bakış. Ulusal gastronomi ve Türk mutfağı tarihçe hammadde ritüeller, özgün yemekler ve reçeteler (İçinde, Ed. M. Sarıışık, G. Özbay). Detay Yayıncılık.
- Samancı, Ö., Croxford, S. (2016). XIX. Yüzyıl İstanbul Mutfağı. PMP Basım Yayın.
- Samancı, Ö. (2018). Geç dönem Osmanlı saray mutfak kültüründe ziyafetler ve yemekler. Osmanlı’da Mimari, Sanat ve Yemek Kültürü (ss.339-357) içinde. Mahya Yayıncılık.
- Samancı, Ö. (2020). Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde yemek kitapları. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 31 (2), 205-210.
- Seçim, Y. (2018). Evaluation of Seljuk and Ottoman cuisine in terms of gastronomy. Journal of Tourism Theory and Research, 4 (2), 122-132.
- Solmaz, Y., Dülger Altıner, D. (2018). Türk mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıkları üzerine bir değerlendirme. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1 (3), 108-124.
- Taş, M. A., Pekyaman, A. (2024). Osmanlı saray ve halk mutfağında kullanılan sunum araç gereçlerinin günümüz Türk mutfağı ile karşılaştırılması. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, (46), 893-915.
- Uçan, L. (2023). Veliaht Abdülmecid Efendi’nin sofrasından son dönem Osmanlı saray mutfak kültürü. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (21), 307-337.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Gastronomi (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 28 Ocak 2025 |
| Kabul Tarihi | 27 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 2 |
