Öz
Having a significant place in classical Turkish literature, nazires, which were written with motives such as admiration, emulation, and ambition, have maintained their presence for centuries. Tahmises, shaped by similar motives as nazires, gradually became a literary tradition, just like ‘nazirecilik’ and their examples can be found in most divans. A tahmis, meaning the completion of a poet’s verse by expanding it into five-line stanzas, is composed by two different poets. Unlike nazires, tahmises, which create the impression of belonging to a single author due to their unified textual structure, require a distinct analytical approach. This necessitates a comparative examination of two interrelated texts and an exploration of how stylistic differences emerge despite shared thematic elements. In this context, the tahmis composed by Halepli Edîb on Urfalı Nâbî’s gazel with the redif “kalmamış” which is significant for reflecting the political and social structure of its time, is analyzed under three main headings, evaluating how both poets’ styles are shaped within a single poem.
Anahtar Kelimeler
Urfalı Nâbî Halepli Edîb Tahmis Stylistic Analysis Comparison
Kaynakça
- Abdülgânî, E. E. (2011). el-Kâfî fi’l-Belâgati el-Beyân ve’l-Bedî‘ ve’l-Me‘ânî. Kahire: Dârü’t-Tevfikiyye li’t-Türâs.
- Ahmedî Givî, H. & Enverî, H. (1374). Destûr-i Zebân-i Fârsî I. Vîrâyiş-i Devvum. Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Fâtimî.
- Alp, G. (2023a). Kânî’yi kendi mektubu ve şerhi ile anlamak “ocak bâzergânına yazdukları mektûb-ı letâ’if-üslûb”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6(1), 72-94.
- Alp, G. (2023b). Şair ve münşiden hareketle farklı iki poetik tavır: Osmanlı dönemi eserlerinde şiir ve inşa. 3rd Internatıonal Artemis Congress On Humanities And Social Sciences içinde (ss. 178-190). İzmir: Bzt Akademi Yayınevi.
- Bilgegil, M. K. (1989). Edebiyat bilgi ve teorileri (belâgât). İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Canberk, U. (2024). Baki’nin saldın beni redifli musammat gazeli üzerine üslup incelemesi. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 15, 33-47.
- Cengiz, H. E. (1986). Divan şiirinde musammatlar. Türk Dili. Türk Şiiri Özel Sayısı II, 415-416-417, 291-429.
- Coşkun, V. (2003). Türkiye Türkçesinde ünlüler ve ünsüzler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 47, (1999), 41-50.
- Dilçin, C. (1995). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
- Dilçin, C. (2000). Divan şiirindeki paralel ve ortak söz yapılarından metin eleştirisinde yararlanma. Türkoloji Dergisi, 13(1), 33-66.
- Erkal, A. (2014). Nâbî, Yûsuf Nâbî Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim Adresi: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nabi-yusuf-nabi-efendi
- Horata, O. (1998). Necâti Bey’den Bâkî’ye “döne döne”. Bilig, 7, 44-66.
- Horata, O. (2009). Has bahçede hazan vakti, XVIII. Yüzyıl: Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
- İpekten, H. (2019). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri ve aruz. İstanbul: Dergâh Yay.
- Karahan, A. (2006). Nâbî. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (C.32, ss. 258-260). İstanbul: TDV Yayınları.
- Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Köksal, M. F. (2003). Nazire kavramı ve klâsik Türk şiirinde nazire yazıcılığı. Diriözler Armağanı: Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı içinde (ss. 215-290). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
- Köksal, M. F. (2006). Nazîre. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (C.32, ss. 456-458). İstanbul: TDV Yayınları.
- Kurnaz, C. (2009). Nâbî’de belge/sel redifler. A. Bakkal (ed.) Şair Nâbî Sempozyumu içinde (ss. 64-66). Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü.
- Kurnaz, C. (1997). Divan şiirinde belge redifler. Divan Edebiyatı Yazıları içinde (ss. 265-276). Ankara: Akçağ Yayınları.
- Muallim Naci (1996). Edebiyat terimleri ıstılâhât-ı edebiyye. M. A. Y. Saraç (haz.). İstanbul: Risale Basın Yayın.
- Mum, C. (2004). Halepli Edîb dîvânı (inceleme-tenkitli metin-cinaslar sözlüğü) (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
- Mum, C. (2011). Divan şiirinde bercesteli beyitler. Malatya: Mengüceli Yayınları.
- Mum, C. (2018a). Koca Râgıp Paşa’nın ‘söyler’ redifli gazeli üzerine üslûp incelemesi. Türk Dünyası Araştırmaları, 118 (233), 105-122.
- Mum, C. (2018b). Tezâdın imtizâcı klasik Türk şiirinde imtizâc-ı ezdâd. Ankara: Sonçağ Yayınları.
- Nâtil Hanleri, P. (1327). Tahkîk-i intikâdî der-arûz-ı Fârsî ve çegûnegî-i tehavvul-i evzân-ı gazel. Tahran.
- Saraç, M. A. Y. (2001). Klâsik edebiyat bilgisi belâgat. İstanbul: Bilimevi Basın Yayın.
- Saraç, M. A. Y. (2011). Klâsik edebiyat bilgisi biçim-ölçü-kafiye. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
- Şemîssâ, S. (1374). Külliyât-ı sebk-şinâsî. Çâp-ı Sevvum. Tahrân: İntişârât-ı Firdevs.
- Şemseddîn Sâmî. (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaâdet: İkdâm Mat.
- Tanpınar, A. H. (1988). 19uncu asır Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
- Uluğ, G. (2024). Necâtî Beg’in ‘-i yok’ redifli şiiri üzerine üslup incelemesi. Academic Knowledge, 7(2), 291-305.
- Vahîdiyân Kâmyâr, T. (1396). Bahş-ı devvum: arûz (vezn-i şi‘r). Edebiyât-ı Fârsî (kâfiye, arûz, sebk-şinâsî, nakd-ı edebî) içinde (ss. 18-62). Tahrân: Vezâret-i Âmûziş ü Perveriş.
- Wellek, R. & Warren, A. (1983). Edebiyat biliminin temelleri. A. E. Uysal (çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Yakışır, A. (2024). Türk edebiyatında musammatlar (bentlerden oluşan nazım biçimleri) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
Öz
Klasik Türk edebiyatında önemli bir yeri olan; beğeni, özenme, hırs gibi saikler doğrultusunda kaleme alınan nazireler, yüzyıllar boyunca varlığını idame ettirmiştir. Nazireler ile benzer saikler etrafında şekillenen tahmisler de tıpkı nazirecilik gibi zamanla bir gelenek hâline gelmiş ve çoğu divanda örneklerine rastlanır bir durum arz etmiştir. Bir şairin şiirini beş mısraa tamamlama anlamına gelen tahmisler, iki farklı şairin kaleminden çıkmıştır. Nazirelerden farklı olarak tek bir metinden teşekkül ettiği için görünüş itibariyle de tek bir şahsa aitmiş gibi bir izlenim veren tahmisler, bu yönüyle tetkike muhtaçtır. Bu durum birbirine bağlı iki metnin karşılaştırılmasını ve aynı anlam etrafında şekillenen benzer öğelerin üslup açısından ne denli farklılıklar ortaya çıkaracağının tespit edilmesini gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda Urfalı Nâbî’nin döneminin siyasî ve toplumsal yapısını aksettirmesi bakımından önem arz eden “kalmamış” redifli gazeli üzerine Halepli Edîb’in yaptığı tahmis üç ana başlık altında incelenmiş ve tek bir şiir etrafında her iki şairinin üslubunun nasıl şekillendiği değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Urfalı Nâbî Halepli Edîb Tahmis Üslup İncelemesi Karşılaştırma.
Kaynakça
- Abdülgânî, E. E. (2011). el-Kâfî fi’l-Belâgati el-Beyân ve’l-Bedî‘ ve’l-Me‘ânî. Kahire: Dârü’t-Tevfikiyye li’t-Türâs.
- Ahmedî Givî, H. & Enverî, H. (1374). Destûr-i Zebân-i Fârsî I. Vîrâyiş-i Devvum. Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Fâtimî.
- Alp, G. (2023a). Kânî’yi kendi mektubu ve şerhi ile anlamak “ocak bâzergânına yazdukları mektûb-ı letâ’if-üslûb”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6(1), 72-94.
- Alp, G. (2023b). Şair ve münşiden hareketle farklı iki poetik tavır: Osmanlı dönemi eserlerinde şiir ve inşa. 3rd Internatıonal Artemis Congress On Humanities And Social Sciences içinde (ss. 178-190). İzmir: Bzt Akademi Yayınevi.
- Bilgegil, M. K. (1989). Edebiyat bilgi ve teorileri (belâgât). İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Canberk, U. (2024). Baki’nin saldın beni redifli musammat gazeli üzerine üslup incelemesi. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 15, 33-47.
- Cengiz, H. E. (1986). Divan şiirinde musammatlar. Türk Dili. Türk Şiiri Özel Sayısı II, 415-416-417, 291-429.
- Coşkun, V. (2003). Türkiye Türkçesinde ünlüler ve ünsüzler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 47, (1999), 41-50.
- Dilçin, C. (1995). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
- Dilçin, C. (2000). Divan şiirindeki paralel ve ortak söz yapılarından metin eleştirisinde yararlanma. Türkoloji Dergisi, 13(1), 33-66.
- Erkal, A. (2014). Nâbî, Yûsuf Nâbî Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim Adresi: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nabi-yusuf-nabi-efendi
- Horata, O. (1998). Necâti Bey’den Bâkî’ye “döne döne”. Bilig, 7, 44-66.
- Horata, O. (2009). Has bahçede hazan vakti, XVIII. Yüzyıl: Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
- İpekten, H. (2019). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri ve aruz. İstanbul: Dergâh Yay.
- Karahan, A. (2006). Nâbî. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (C.32, ss. 258-260). İstanbul: TDV Yayınları.
- Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Köksal, M. F. (2003). Nazire kavramı ve klâsik Türk şiirinde nazire yazıcılığı. Diriözler Armağanı: Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı içinde (ss. 215-290). Ankara: Bizim Büro Basımevi.
- Köksal, M. F. (2006). Nazîre. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (C.32, ss. 456-458). İstanbul: TDV Yayınları.
- Kurnaz, C. (2009). Nâbî’de belge/sel redifler. A. Bakkal (ed.) Şair Nâbî Sempozyumu içinde (ss. 64-66). Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü.
- Kurnaz, C. (1997). Divan şiirinde belge redifler. Divan Edebiyatı Yazıları içinde (ss. 265-276). Ankara: Akçağ Yayınları.
- Muallim Naci (1996). Edebiyat terimleri ıstılâhât-ı edebiyye. M. A. Y. Saraç (haz.). İstanbul: Risale Basın Yayın.
- Mum, C. (2004). Halepli Edîb dîvânı (inceleme-tenkitli metin-cinaslar sözlüğü) (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
- Mum, C. (2011). Divan şiirinde bercesteli beyitler. Malatya: Mengüceli Yayınları.
- Mum, C. (2018a). Koca Râgıp Paşa’nın ‘söyler’ redifli gazeli üzerine üslûp incelemesi. Türk Dünyası Araştırmaları, 118 (233), 105-122.
- Mum, C. (2018b). Tezâdın imtizâcı klasik Türk şiirinde imtizâc-ı ezdâd. Ankara: Sonçağ Yayınları.
- Nâtil Hanleri, P. (1327). Tahkîk-i intikâdî der-arûz-ı Fârsî ve çegûnegî-i tehavvul-i evzân-ı gazel. Tahran.
- Saraç, M. A. Y. (2001). Klâsik edebiyat bilgisi belâgat. İstanbul: Bilimevi Basın Yayın.
- Saraç, M. A. Y. (2011). Klâsik edebiyat bilgisi biçim-ölçü-kafiye. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
- Şemîssâ, S. (1374). Külliyât-ı sebk-şinâsî. Çâp-ı Sevvum. Tahrân: İntişârât-ı Firdevs.
- Şemseddîn Sâmî. (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaâdet: İkdâm Mat.
- Tanpınar, A. H. (1988). 19uncu asır Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
- Uluğ, G. (2024). Necâtî Beg’in ‘-i yok’ redifli şiiri üzerine üslup incelemesi. Academic Knowledge, 7(2), 291-305.
- Vahîdiyân Kâmyâr, T. (1396). Bahş-ı devvum: arûz (vezn-i şi‘r). Edebiyât-ı Fârsî (kâfiye, arûz, sebk-şinâsî, nakd-ı edebî) içinde (ss. 18-62). Tahrân: Vezâret-i Âmûziş ü Perveriş.
- Wellek, R. & Warren, A. (1983). Edebiyat biliminin temelleri. A. E. Uysal (çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Yakışır, A. (2024). Türk edebiyatında musammatlar (bentlerden oluşan nazım biçimleri) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Stilistik ve Metinsel Analiz, Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 24 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 21 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 2025 Sayı: 49 |
