Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

MİLLÎ KİMLİĞE GİDEN YOLDA AŞK: HALİDE EDİB VE MÜFİDE FERİT’İN İLK DÖNEM ESERLERİNE DAİR TEMATİK BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 33, 173 - 192, 01.06.2025
https://doi.org/10.26517/ytea.590

Öz

Erken Cumhuriyet döneminde milliyetçilik ideolojinin izinde yazılmış romanlarda tematik olarak toplumsal ülkünün bireysel arzunun önüne geçmesinin idealleştirilmesi beklenmektedir. Vatanperverlik ideali karşısında roman kahramanlarının sevgiliye duydukları aşkı ve arzuyu bastırdıkları, cinsiyetsizleştirilerek betimlendikleri kanısı yaygındır. Bu çerçevede literatürdeki genel kanı, birey-toplum ayrışması ile şekillenir. Fredric Jameson’a göre bu tür metinlerde bireyin yaşantısı, aslında bir ulusun politik ve tarihsel dönüşümünün alegorik ifadesidir. Ancak millî edebiyata has kimi roman örneklerinde bireysel ve toplumsal hedeflerin ayrıştırılmadan ilişkisellikle sunulabildiği görülmektedir. Bu okuma Halide Edib Adıvar’ın Yeni Turan (1912) ve Ateşten Gömlek (1922) ile Müfide Ferit Tek’in Aydemir (1918) romanlarında aşk temasının ulusal kimlik söylemiyle ilişkisini Fredric Jameson’ın “ulusal alegori” teziyle tartışmakta; ancak bireyin psikolojik derinliğini silikleştiren bu teze eleştirel yaklaşmaktadır. Jameson, bireysel anlatıların zorunlu olarak toplumsal anlatılara dönüştüğünü savunurken, bu makalede bireysel arzunun bastırılmak bir yana, toplumsal kimlik ediniminde rol oynadığı örneklerin de var olabileceğinin altı çizilir. Özellikle kadın karakterlerin öznel arzularının, milliyetçi ideolojinin edilgen nesneleri değil, onu dönüştüren ve yön veren aktif birer özne olarak da romanlarda yer bulması, bu bağlamda önemli bir veridir. Aşk hem bireysel hem toplumsal düzeyde anlam üreten, cinsiyetlendirilmiş bir kimlik inşasının anahtarı hâline gelir. Böylece bu metinlerde, bireysel ve toplumsal olanın birbirini dışlamadığı, ilişkisellikle varlık gösterdiği içerikler öne çıkar.

Kaynakça

  • Adak, Hülya. “Otobiyografik Benliğin Çok-karakterliliği: Halide Edib”in İlk Romanlarında Toplumsal Cinsiyet.” Kadınlar Dile Düşünce. Derleyen Sibel Irzık ve Jale Parla. İletişim Yayınları, 2004.
  • Adıvar, Halide Edib. Vurun Kahpeye. Hazırlayan Mehmet Kalpaklı ve Gülbün Türkgeldi, Can Yayınları, 2007.
  • Adıvar, Halide Edib. Ateşten Gömlek. Hazırlayan Mehmet Kalpaklı ve Gülbün Türkgeldi, Can Yayınları, 2007.
  • Adıvar, Halide Edib. Yeni Turan. Hazırlayan Mustafa Çevikdoğan, Can Yayınları, 2014.
  • Aksoy, Nazan. Kurgulanmış Benlikler: Otobiyografi, Kadın, Cumhuriyet. İletişim Yayınları, 2009.
  • Anderson, Benedict. Hayali Cemaatler. Metis Yayınları, 1995.
  • Binyazar, Adnan. “Halide Edib Adıvar: Türk’ün Ateşle İmtihanı- Ateşten Gömlek- Vurun Kahpeye.” Türk Romanında Kurtuluş Savaşı. Hazırlayan Mürşit Balabanlılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2003, ss. 24-71.
  • Bora, Aksu. “Annesiz Kızlar: Modern Babaların Modern Kızları.” Folklor/Edebiyat, c. 16, s. 61, 2010, ss. 7-15. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/255254
  • Durakbaşa, Ayşe. Halide Edib: Türk Modernleşmesi ve Feminizm. İletişim Yayınları, 2012.
  • Jameson, Fredric. “Çokuluslu Kapitalizm Çağında Üçüncü Dünya Edebiyatı.” Modernizm İdeolojisi. Metis Yayınları, 2008.
  • Kandiyoti, Deniz. Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. Hazırlayan Beril Eyüboğlu, Müge Gürsoy Sökmen. Çeviren Aksu Bora ve diğerleri, Metis Yayınları, 2011.
  • Najmabadi, Afsaneh. “Sevgili ve Ana Olarak Erotik Vatan: Sevmek, Sahiplenmek, Korumak.” Vatan, Millet, Kadınlar. Derleyen Ayşe Gül Altınay, İletişim Yayınları, 2013.
  • Seyhan, Azade. Dünya Edebiyatı Bağlamında Modern Türk Romanı: Kesişen Yazgıların Hikâyesi. Çeviren Erkan Irmak, İletişim Yayınları, 2014.
  • Sirman, Nükhet. “Kadınların Milliyeti.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik içinde, 4. Cilt, Editör Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, 2009, ss. 226-244.
  • Sünbüloğlu, Nurseli Yeşim. “Ulusun umudu ve felaketi erkekler: Milliyetçi kadın yazarların romanlarında erkeklik kurguları (1918-1951).” Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri. Derleyen İnci Özkan Kerestecioğlu ve Güven Gürkan Öztan, İletişim Yayınları, 2012, ss. 509-537.
  • Tek, Müfide Ferit. Aydemir. Kaknüs Yayınları, 2008.
  • Yavuz, Ayşe Duygu. “Halide Edib Romancılığında Aşk-Dava İkiliğinde Kadın Rolündeki Kırılmalar.” Varlık, Haziran, 2016.
  • Yavuz, Ayşe Duygu. Arzuyu Millîleştirmek: 1909-1928 Arasında Yazılmış Romanlarda Kadın Kimliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, 2018.
  • Yuval-Davis, Nira. Cinsiyet ve Millet. İletişim Yayınları, 2010.

LOVE ON THE ROAD TO NATIONAL IDENTITY: A THEMATIC STUDY ON THE EARLY WORKS OF HALİDE EDİB AND MÜFİDE FERİT

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 33, 173 - 192, 01.06.2025
https://doi.org/10.26517/ytea.590

Öz

In the novels published during the early Republican era, which were influenced by the ideology of nationalism, it was expected that the social ideal would take precedence over individual desires. In the context of the prevailing ideal of patriotism, it is a prevalent belief that the protagonists of the novel subdue their affection and yearning for their significant others, and are portrayed in a manner that is devoid of eroticism. In this framework, the prevailing opinion in the literature is influenced by the dichotomy between the individual and society. According to Fredric Jameson, the life of the individual in such texts functions as an allegorical expression of the political and historical transformation of a nation. However, in select instances of novels belonging to the genre of national literature, an observation has been made of the presentation of individual and social objectives in a relational manner without the separation of the two. This reading delves into the interplay between the thematic elements of love and the discourse surrounding national identity, as evidenced in Halide Edib Adıvar’s Yeni Turan (1912) and Ateşten Gömlek (1922), and Müfide Ferit Tek’s Aydemir (1918). It offers a critical perspective on Fredric Jameson’s thesis of “national allegory,” which, from this viewpoint, fails to adequately capture the psychological depth of the individual. Jameson’s argument posits that individual narratives are inherently transformed into social narratives. However, this article contends that there are instances where individual desire, rather than being repressed, functions as a constitutive element in the process of acquiring social identity. In this context, it is crucial to note that the subjective desires of the female characters are not merely passive recipients of the nationalist ideology; rather, they act as active subjects that transform and direct it. The concept of love serves as a pivotal element in the formation of gendered identities, contributing to the creation of meaning at both the individual and societal levels. Consequently, in these texts, the contents in which the individual and the social are not mutually exclusive and exist relationally become prominent.

Kaynakça

  • Adak, Hülya. “Otobiyografik Benliğin Çok-karakterliliği: Halide Edib”in İlk Romanlarında Toplumsal Cinsiyet.” Kadınlar Dile Düşünce. Derleyen Sibel Irzık ve Jale Parla. İletişim Yayınları, 2004.
  • Adıvar, Halide Edib. Vurun Kahpeye. Hazırlayan Mehmet Kalpaklı ve Gülbün Türkgeldi, Can Yayınları, 2007.
  • Adıvar, Halide Edib. Ateşten Gömlek. Hazırlayan Mehmet Kalpaklı ve Gülbün Türkgeldi, Can Yayınları, 2007.
  • Adıvar, Halide Edib. Yeni Turan. Hazırlayan Mustafa Çevikdoğan, Can Yayınları, 2014.
  • Aksoy, Nazan. Kurgulanmış Benlikler: Otobiyografi, Kadın, Cumhuriyet. İletişim Yayınları, 2009.
  • Anderson, Benedict. Hayali Cemaatler. Metis Yayınları, 1995.
  • Binyazar, Adnan. “Halide Edib Adıvar: Türk’ün Ateşle İmtihanı- Ateşten Gömlek- Vurun Kahpeye.” Türk Romanında Kurtuluş Savaşı. Hazırlayan Mürşit Balabanlılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2003, ss. 24-71.
  • Bora, Aksu. “Annesiz Kızlar: Modern Babaların Modern Kızları.” Folklor/Edebiyat, c. 16, s. 61, 2010, ss. 7-15. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/255254
  • Durakbaşa, Ayşe. Halide Edib: Türk Modernleşmesi ve Feminizm. İletişim Yayınları, 2012.
  • Jameson, Fredric. “Çokuluslu Kapitalizm Çağında Üçüncü Dünya Edebiyatı.” Modernizm İdeolojisi. Metis Yayınları, 2008.
  • Kandiyoti, Deniz. Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. Hazırlayan Beril Eyüboğlu, Müge Gürsoy Sökmen. Çeviren Aksu Bora ve diğerleri, Metis Yayınları, 2011.
  • Najmabadi, Afsaneh. “Sevgili ve Ana Olarak Erotik Vatan: Sevmek, Sahiplenmek, Korumak.” Vatan, Millet, Kadınlar. Derleyen Ayşe Gül Altınay, İletişim Yayınları, 2013.
  • Seyhan, Azade. Dünya Edebiyatı Bağlamında Modern Türk Romanı: Kesişen Yazgıların Hikâyesi. Çeviren Erkan Irmak, İletişim Yayınları, 2014.
  • Sirman, Nükhet. “Kadınların Milliyeti.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik içinde, 4. Cilt, Editör Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, 2009, ss. 226-244.
  • Sünbüloğlu, Nurseli Yeşim. “Ulusun umudu ve felaketi erkekler: Milliyetçi kadın yazarların romanlarında erkeklik kurguları (1918-1951).” Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri. Derleyen İnci Özkan Kerestecioğlu ve Güven Gürkan Öztan, İletişim Yayınları, 2012, ss. 509-537.
  • Tek, Müfide Ferit. Aydemir. Kaknüs Yayınları, 2008.
  • Yavuz, Ayşe Duygu. “Halide Edib Romancılığında Aşk-Dava İkiliğinde Kadın Rolündeki Kırılmalar.” Varlık, Haziran, 2016.
  • Yavuz, Ayşe Duygu. Arzuyu Millîleştirmek: 1909-1928 Arasında Yazılmış Romanlarda Kadın Kimliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, 2018.
  • Yuval-Davis, Nira. Cinsiyet ve Millet. İletişim Yayınları, 2010.
Toplam 19 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türkiye Sahası Yeni Türk Edebiyatı
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Ayşe Duygu Yavuz Yıldırım 0000-0003-0456-9758

Yayımlanma Tarihi 1 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 21 Mart 2025
Kabul Tarihi 13 Mayıs 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 17 Sayı: 33

Kaynak Göster

APA Yavuz Yıldırım, A. D. (2025). MİLLÎ KİMLİĞE GİDEN YOLDA AŞK: HALİDE EDİB VE MÜFİDE FERİT’İN İLK DÖNEM ESERLERİNE DAİR TEMATİK BİR İNCELEME. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 17(33), 173-192. https://doi.org/10.26517/ytea.590
Creative Commons Lisansı
YTEA isimli yazarın Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları başlıklı eseri bu Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
www.ytearastirmalari.com bağlantısındaki esere dayalı olarak.